Ποια κρίσιμα διλήμματα αντιμετωπίζει η Συμμαχία
Η ασφάλεια στην Ευρώπη βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο, όχι ως θεωρητική άσκηση, αλλά ως πρακτική ανάγκη. Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών -από την εισβολή στην Ουκρανία μέχρι τις διαρκείς προκλήσεις στα σύνορα του ΝΑΤΟαποδεικνύουν πως η στρατηγική σταθερότητα που θεωρούσε δεδομένη η Δύση δεν υφίσταται πλέον. Η γεωπολιτική απειλή είναι σύνθετη, ασύμμετρη και διαρκώς μεταβαλλόμενη.
Η Ρωσία έχει προσαρμόσει τακτικές που της επιτρέπουν να ασκεί πίεση χωρίς άμεση στρατιωτική σύγκρουση: drones, κυβερνοεπιθέσεις, παραβιάσεις εναέριου χώρου και πολιτικές παρεμβάσεις μέσω παραπληροφόρησης και ενεργειακής εξάρτησης. Δεν πρόκειται για μια «νέα μορφή πολέμου», αλλά για μια έξυπνη αξιοποίηση των διαθέσιμων μέσων, που εντοπίζει τα τρωτά σημεία των αντιπάλων. Δεν είναι ανίκητη, αλλά είναι αποφασισμένη και σταθερά παρούσα.
Σύνθετη πραγματικότητα
Η Ευρώπη και το ΝΑΤΟ καλούνται να ανταποκριθούν σε ένα πεδίο όπου τα ανακλαστικά και η ευελιξία έχουν -αυτή τη στιγμή τουλάχιστον- μεγαλύτερη σημασία από τον όγκο πυρός.
Το στοίχημα δεν είναι απλώς τεχνικό ή εξοπλιστικό, αλλά πολιτικό και πολιτισμικό: μπορεί η Δύση να επανακαθορίσει τον ρόλο της, να οργανωθεί πιο αποτελεσματικά και να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ενός κόσμου που δεν της εγγυάται πια ειρήνη; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα καθορίσει την επόμενη δεκαετία ασφάλειας στην ήπειρο.
Η στρατιωτική απάντηση της Δύσης στις πρόσφατες ρωσικές προκλήσεις ήταν μεν άμεση, αλλά ανέδειξε και σημαντικούς περιορισμούς. Μετά τις παραβιάσεις του εναέριου χώρου σε Πολωνία και Εσθονία, το ΝΑΤΟ κινητοποιήθηκε: μαχητικά Rafale της Γαλλίας και F-35 της Ιταλίας ανέλαβαν αποστολές αναχαίτισης, στο πλαίσιο αποτροπής. Όμως η πραγματικότητα στο επιχειρησιακό πεδίο είναι πιο σύνθετη.
Η χρήση υπερσύγχρονων μαχητικών και πυραύλων υψηλού κόστους για την κατάρριψη φθηνών drones δημιουργεί αναντιστοιχία κόστους-απειλής. Όταν πύραυλοι αξίας σχεδόν μισού εκατομμυρίου δολαρίων χρησιμοποιούνται για να εξουδετερώσουν drones που κοστίζουν μερικές χιλιάδες, η Δύση χάνει πολύτιμους πόρους, όχι μόνο υλικούς αλλά και στρατηγικούς.
Η Ρωσία, από την άλλη, χρησιμοποιεί drones όχι για να προκαλέσει καταστροφή, αλλά φθορά, σύγχυση και οικονομική αποστράγγιση.
Ελπίδα το ReArm Europe
Η πρωτοβουλία για τον επανεξοπλισμό της Ευρώπης, το γνωστό ReArm Europe, αποτελεί την πιο συστηματική προσπάθεια των τελευταίων δεκαετιών για ενίσχυση της συλλογικής άμυνας στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Με στόχο τη διαμόρφωση μιας πιο ανθεκτικής Ευρώπης απέναντι σε κρίσεις -είτε στρατιωτικές είτε υβριδικές- το σχέδιο περιλαμβάνει επενδύσεις σε αμυντικές υποδομές, αναβάθμιση logistics, ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας και βελτίωση της επιχειρησιακής ετοιμότητας των κρατών-μελών
Ωστόσο, η απόσταση ανάμεσα στον σχεδιασμό και την υλοποίηση παραμένει σημαντική. Παρά τις εξαγγελίες, η ΕΕ δεν διαθέτει ενιαία στρατιωτική διοίκηση, ούτε αυτόνομο μηχανισμό ταχείας αντίδρασης. Οι εθνικές στρατηγικές ποικίλλουν και, συχνά, συγκρούονται μεταξύ τους.
Ενώ ορισμένες χώρες, όπως η Γερμανία, έχουν αρχίσει να ενισχύουν την εσωτερική τους ετοιμότητα με καταφύγια και αποθέματα, άλλες καθυστερούν ή περιορίζονται σε συμβολικές κινήσεις.
Το βασικό πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι η έλλειψη πόρων, είναι η έλλειψη συνοχής και
επιχειρησιακής ταχύτητας. Η γραφειοκρατική αδράνεια, οι διαφορετικές εθνικές προτεραιότητες και η απουσία πολιτικής ενοποίησης δυσκολεύουν την υλοποίηση μιας αποτελεσματικής, ενιαίας ευρωπαϊκής απάντησης σε πραγματικές κρίσεις.
Κρίσιμο μειονέκτημα
Ενώ η Ρωσία επιλέγει την ταχύτητα, την απλότητα και την ευελιξία, η Ευρώπη εξακολουθεί να κινείται με ρυθμούς… συνεννόησης και σε έναν υβριδικό πόλεμο, αυτό μπορεί να αποδειχτεί κρίσιμο μειονέκτημα.
Είναι χαρακτηριστικό πως, παρά τις αλλεπάλληλες παραβιάσεις σε Πολωνία, Ρουμανία, Εσθονία, η ευρωπαϊκή ηγεσία διαμήνυσε πως το θέμα των ρωσικών προκλήσεων θα συζητηθεί στην επόμενη Σύνοδο Κορυφής τον Οκτώβριο. Πρόσθεσε βεβαίως πως εκεί θα συζητηθεί και το ενδεχόμενο κυρώσεων στη Ρωσία…
Το πρόβλημα της Δύσης δεν είναι μόνο τεχνολογικό -είναι βαθύτατα δημογραφικό και κοινωνικό. Παρά τις αυξημένες αμυντικές δαπάνες, το ΝΑΤΟ αδυνατεί να διατηρήσει επαρκές και εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Είναι ενδεικτικό πως τα εθελοντικά σώματα παραμένουν στην πλειοψηφία τους υποστελεχωμένα.
Στον αντίποδα, η Ρωσία διατηρεί υψηλό ποσοστό κινητοποίησης και πολιτικής υποστήριξης στις ενέργειές της, είτε μέσω κρατικής προπαγάνδας είτε μέσω ενός πλαισίου εθνικής ταυτότητας που ενισχύει την έννοια της «υπηρεσίας».
Τι πρέπει να κάνει η Δύση;
Σίγουρα να επαναπροσδιορίσει τον ρόλο του πολίτη στην άμυνα και να επανεκτιμήσει έννοιες όπως η στρατιωτική εκπαίδευση, η εφεδρεία και η πολιτική ανθεκτικότητα.
Απαιτείται μια συνολική αναδιοργάνωση της δυτικής στρατηγικής σκέψης, από την εκπαίδευση των πολιτών μέχρι τη δομή διοίκησης, και από τη διαχείριση πληροφοριών μέχρι την ταχύτητα αντίδρασης.
Παράλληλα, η Δύση θα πρέπει να αντιμετωπίσει μια ακόμα πιο βαθιά πρόκληση, που δεν είναι άλλη από την πολιτισμική αποσύνδεση των κοινωνιών της από την έννοια της εθνικής άμυνας. Σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης, η στρατιωτική θητεία θεωρείται παρωχημένη ή ακόμα και ενοχοποιημένη, ενώ η ιδέα της «υπηρεσίας προς την πατρίδα» έχει σταδιακά αποδυναμωθεί.
Το κράτος αντιμετωπίζεται κυρίως ως διαχειριστής κοινωνικών παροχών, όχι ως συλλογική οντότητα που απαιτεί συμμετοχή και υπευθυνότητα.
Ανάγκη άμεσης προσαρμογής
Η απόσταση αυτή μεταξύ πολιτών και στρατηγικής ασφάλειας δυσκολεύει τη δημιουργία αποτελεσματικής εφεδρείας, μειώνει τα κίνητρα στρατολόγησης και περιορίζει τη συνολική ανθεκτικότητα απέναντι σε απειλές.
Επομένως, μια Δύση που δεν μπορεί να εμπνεύσει τους πολίτες της να συμμετάσχουν σε ένα εθνικό ή συλλογικό σχέδιο άμυνας, δυσκολεύεται να πείσει και τους αντιπάλους της για την αποφασιστικότητά της. Αν δεν προσαρμοστεί σύντομα, κινδυνεύει να καθυστερήσει τόσο, που η επόμενη κρίση θα την αιφνιδιάσει ξανά. Το ερώτημα, επομένως, δεν είναι αν υπάρχει απειλή, αλλά αν υπάρχει βούληση να αντιμετωπιστεί.
