Η εφηβική βία δεν είναι πια απλώς ένα κοινωνικό σύμπτωμα. Έχει εξελιχθεί σε μια σιωπηλή κρίση που απλώνεται σε σχολεία, γειτονιές και ψηφιακούς χώρους, επηρεάζοντας βαθιά την κοινωνική συνοχή.
Οι ειδικοί μιλούν πλέον για μια «νέα γενιά θυμού», μια γενιά που ενηλικιώνεται μέσα σε παγκόσμιο κλίμα έντασης, οικονομικής αβεβαιότητας και διαρκών διεθνών συγκρούσεων. Μέσα σε αυτή την περιρρέουσα αστάθεια, οι έφηβοι καλούνται να διαμορφώσουν ταυτότητα, σχέσεις και τρόπο σκέψης -την πιο ευάλωτη στιγμή της ψυχοσυναισθηματικής τους ανάπτυξης.
Έφηβοι σε έναν κόσμο που φλέγεται
Οι σημερινοί νέοι μεγαλώνουν εκτεθειμένοι σε εικόνες πολέμου, τρομοκρατίας, κοινωνικών εξεγέρσεων και πολιτικής πόλωσης, οι οποίες μεταφέρονται ακαριαία στα κινητά τους. Η συνεχής ροή αρνητικών πληροφοριών δημιουργεί ένα υπόστρωμα μόνιμης ψυχικής κόπωσης και υπερδιέγερσης. Όταν όλος ο κόσμος μοιάζει να βρίσκεται στο χείλος της κρίσης, το αίσθημα ασφάλειας των εφήβων κλονίζεται, ενώ ο θυμός τους συχνά γίνεται η μόνη «εύκολη» γλώσσα έκφρασης. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες, η χρόνια έκθεση σε βία -ακόμη και παθητικά μέσω οθόνης- σχετίζεται με αύξηση επιθετικών συμπεριφορών. Για έναν νέο που ακόμη μαθαίνει να επεξεργάζεται τα συναισθήματά του, τα ερεθίσματα αυτά λειτουργούν σαν «εσωτερική φωτιά»: καίνε, πιέζουν και συσσωρεύονται χωρίς διέξοδο.
Ο θυμός ως σύμπτωμα βαθύτερης πληγής
Ο θυμός των νέων δεν είναι επιπολαιότητα ούτε δείγμα ανατροφικής αποτυχίας. Είναι το αποτέλεσμα ενός εκρηκτικού μείγματος βιολογικών, ψυχοκοινωνικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ο προμετωπιαίος φλοιός -η περιοχή του εγκεφάλου που ρυθμίζει παρορμήσεις- δεν έχει ακόμη ωριμάσει στην εφηβεία. Αυτό σημαίνει ότι οι νέοι νιώθουν έντονα, αντιδρούν γρήγορα και συχνά δυσκολεύονται να επεξεργαστούν λογικά μια ένταση.
Σε αυτό προστίθενται:
- οικογενειακές συγκρούσεις ή απουσία σταθερότητας,
- σχολικό άγχος και πίεση επίδοσης,
- οικονομική αβεβαιότητα στο σπίτι,
- κοινωνική ανισότητα,
- υπερβολική έκθεση στα social media.
Ο θυμός, λοιπόν, συχνά είναι η κορυφή του παγόβουνου: πίσω του κρύβονται φόβος, αίσθηση ματαίωσης, ανασφάλεια για το μέλλον και μια βαθιά ανάγκη να ακουστούν.
Ψηφιακή κουλτούρα: από την πρόκληση στο πρότυπο
Τα κοινωνικά δίκτυα έχουν μεταμορφώσει ριζικά τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώνεται η εφηβική βία. Βίαιες προκλήσεις, ξυλοδαρμοί που γίνονται viral, ομάδες ανήλικων που οργανώνουν «ραντεβού» σύγκρουσης -όλα αυτά δημιουργούν μια κουλτούρα όπου η βία παρουσιάζεται ως τρόπος να κερδίσεις αναγνώριση. Η επιβράβευση ενός «like» λειτουργεί σαν μικρή δόση ντοπαμίνης. Για έναν έφηβο που ψάχνει αποδοχή, αυτή η δόση μπορεί να γίνει εθιστική. Η ανωνυμία του διαδικτύου μειώνει τα όρια ντροπής και ευθύνης, επιτρέποντας σε συμπεριφορές που δεν θα εμφανίζονταν ποτέ στον πραγματικό κόσμο να ανθήσουν ανεξέλεγκτα.
Μεταπανδημικές πληγές: μια γενιά που μεγάλωσε μέσα στον φόβο
Τα lockdowns, η κοινωνική απομόνωση και η απότομη απώλεια ρουτίνας άφησαν βαθύ ψυχολογικό αποτύπωμα. Έρευνες καταγράφουν κατακόρυφη αύξηση άγχους, κατάθλιψης, θυμού και παραβατικότητας σε ηλικίες 12-17. Οι νέοι που ήδη ήταν ευάλωτοι βρέθηκαν ακόμη πιο εκτεθειμένοι, έχοντας λιγότερα σημεία αναφοράς, λιγότερη κοινωνική στήριξη και αυξημένη αίσθηση συναισθηματικής σύγχυσης.
Τρόποι αντιμετώπισης: μικρά βήματα με μεγάλο αποτέλεσμα
- Συστηματικός διάλογος στο σπίτι
Ειλικρινείς, μικρές καθημερινές συζητήσεις μειώνουν την ένταση και ενισχύουν το αίσθημα ασφάλειας. - Εκπαίδευση στη διαχείριση θυμού και συγκρούσεων
Τα σχολεία χρειάζονται προγράμματα κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης που μαθαίνουν στους νέους πώς να αναγνωρίζουν, να εκφράζουν και να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους. - Σταθερή ρουτίνα και όρια
Οι σταθερές συνήθειες μειώνουν την ψυχική υπερδιέγερση και βοηθούν τους εφήβους να νιώθουν έλεγχο στη ζωή τους. - Περιορισμός της ανεξέλεγκτης ψηφιακής έκθεσης
Συζήτηση για τους κινδύνους, καθορισμός ορίων και καλλιέργεια κριτικής σκέψης. - Αθλητισμός και δημιουργικές διεξόδους
Ο αθλητισμός, η μουσική, η τέχνη και οι ομαδικές δραστηριότητες λειτουργούν ως βαλβίδες αποσυμπίεσης, ενισχύοντας την αυτοεικόνα και μειώνοντας την επιθετικότητα.
Η εφηβική βία δεν είναι μια απλή παρέκκλιση. Είναι ένα κάλεσμα για βοήθεια.
Σε έναν κόσμο που αλλάζει γρήγορα και συχνά βίαια, οι νέοι χρειάζονται σταθερότητα, καθοδήγηση και δομές που θα τους βοηθήσουν να μετατρέψουν τον θυμό σε δύναμη και όχι σε καταστροφή.
Η κατανόηση και η πρόληψη αυτής της κρίσης δεν είναι ευθύνη μόνο της οικογένειας ή της εκπαίδευσης, αλλά ολόκληρης της κοινωνίας.
του Στέφανου Σκουτέλα M.Sc.
Ψυχολόγος
