Η φετινή βράβευση της Μαρίας Κορίνα Ματσάδο με το Νόμπελ Ειρήνης 2025, που ανακοινώθηκε στο Όσλο, έφερε στο προσκήνιο ένα ερώτημα που επανέρχεται σχεδόν κάθε χρόνο: Γιατί τα Νόμπελ δεν απονέμονται όλα στη Σουηδία;
του Χρήστου Μυτιλινιού
Η απάντηση βρίσκεται στο ιστορικό πλαίσιο του 19ου αιώνα και στη διαθήκη του Άλφρεντ Νόμπελ, η οποία όρισε διαφορετικούς θεσμούς ανά κατηγορία βραβείου, αναθέτοντας μάλιστα το Βραβείο Ειρήνης σε νορβηγικό φορέα — μια επιλογή που διατηρείται αναλλοίωτη έως σήμερα.
Οι ανακοινώσεις του Οκτωβρίου και η τελετή του Δεκεμβρίου
Κάθε χρόνο, η περίοδος των Νόμπελ ξεκινά στις αρχές Οκτωβρίου, όταν γίνονται οι ανακοινώσεις των νικητών. Το 2025 το πρόγραμμα είχε ως εξής:
- Δευτέρα 6 Οκτωβρίου: Ιατρική/Φυσιολογία – Στοκχόλμη
- Τρίτη 7 Οκτωβρίου: Φυσική – Στοκχόλμη
- Τετάρτη 8 Οκτωβρίου: Χημεία – Στοκχόλμη
- Πέμπτη 9 Οκτωβρίου: Λογοτεχνία – Στοκχόλμη
- Παρασκευή 10 Οκτωβρίου: Ειρήνης – Όσλο
- Δευτέρα 13 Οκτωβρίου: Οικονομικές Επιστήμες – Στοκχόλμη
Οι τελετές απονομής πραγματοποιούνται πάντα στις 10 Δεκεμβρίου, ημερομηνία θανάτου του Άλφρεντ Νόμπελ. Εκεί απονέμονται τα μετάλλια, τα διπλώματα και τα χρηματικά έπαθλα στους νικητές.
- Στη Στοκχόλμη γίνεται η τελετή για τα πέντε βραβεία (Φυσική, Χημεία, Ιατρική/Φυσιολογία, Λογοτεχνία και Οικονομικών).
- Στο Όσλο, πραγματοποιείται ξεχωριστή τελετή για το Νόμπελ Ειρήνης, παρουσία του Νορβηγού βασιλιά και της πολιτικής ηγεσίας της χώρας.
Ποιος απονέμει τι
Η διαθήκη του Νόμπελ ορίζει ρητά τους θεσμούς που είναι υπεύθυνοι για κάθε κατηγορία:
- Φυσική & Χημεία: Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών
- Ιατρική/Φυσιολογία: Karolinska Institutet (Σουηδία)
- Λογοτεχνία: Σουηδική Ακαδημία
- Ειρήνης: Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ (Όσλο)
- Οικονομικές Επιστήμες: Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών — το βραβείο θεσπίστηκε το 1968 από τη Σουηδική Κεντρική Τράπεζα και δεν περιλαμβάνεται στην αρχική διαθήκη.
Γιατί το Νόμπελ Ειρήνης απονέμεται στη Νορβηγία
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Σουηδία και η Νορβηγία αποτελούσαν ενωμένο βασίλειο, υπό κοινό μονάρχη τον Βασιλιά Όσκαρ τον Β’, της Δυναστείας των Bernadotte (που ιδρύθηκε από τον Γάλλο στρατάρχη Jean Baptiste Bernadotte μετά τους Ναπολεόντειους πολέμους), αλλά με ξεχωριστά κοινοβούλια και πολιτικές παραδόσεις. Η Σουηδία είχε έντονο στρατιωτικό χαρακτήρα, ενώ η Νορβηγία θεωρούνταν πιο ουδέτερη και ειρηνόφιλη στη διεθνή σκηνή της εποχής.
Ο Άλφρεντ Νόμπελ, γνωστός για τις ειρηνικές του πεποιθήσεις, αποφάσισε να εμπιστευθεί τη Νορβηγική Βουλή (Stortinget) για τη σύσταση μιας ανεξάρτητης επιτροπής που θα απονέμει το Βραβείο Ειρήνης. Ήταν μια πολιτική και ηθική επιλογή που στόχευε να διασφαλίσει ότι το βραβείο θα απονέμεται με αντικειμενικότητα και διεθνή κύρος.
Μετά τη διάλυση της ένωσης Σουηδίας–Νορβηγίας το 1905, το σύστημα παρέμεινε ως είχε: τα επιστημονικά και λογοτεχνικά βραβεία στη Σουηδία, το Ειρήνης στη Νορβηγία.
Δύο χώρες, δύο τελετές – ένα παγκόσμιο γεγονός
Η συνύπαρξη δύο χωρών στη διαδικασία των Νόμπελ είναι μοναδική παγκοσμίως. Η Στοκχόλμη και το Όσλο μοιράζονται κάθε Δεκέμβριο τη διεθνή προσοχή, τιμώντας ανθρώπους και οργανισμούς που διακρίθηκαν στην επιστήμη, τη λογοτεχνία, την οικονομία και την ειρήνη.
Η βράβευση της Μαρίας Κορίνα Ματσάδο φέτος έδωσε ιδιαίτερο πολιτικό βάρος στην τελετή του Όσλο, ενώ η Στοκχόλμη ετοιμάζεται να υποδεχθεί τους υπόλοιπους βραβευμένους στις καθιερωμένες τελετές και το Nobel Banquet της 10ης Δεκεμβρίου.
Δείτε επίσης:
Ποια είναι η Μαρία Κορίνα Ματσάδο που πήρε το Νόμπελ Ειρήνης 2025