Αν κάποιος έμπαινε σε βιβλιοπωλείο την ημέρα που κυκλοφόρησε το βιβλίο του Αλέξη Τσίπρα, θα νόμιζε ότι πρόκειται για πολιτική αυτοβιογραφία ή για πολιτικό θρίλερ. Οι πιο καχύποπτοι θα το έβλεπαν ως πιλότο για comeback. Οι πιο ρεαλιστές, ως σημείωμα «μην ανησυχείτε, δεν έλειψα, ανασυντάχθηκα».
Η αλήθεια είναι πιο απλή και πιο ωμή: ο Τσίπρας επέστρεψε γιατί κάποιος έπρεπε να επιστρέψει. Και το ΠΑΣΟΚ, που όφειλε να γεμίσει το κενό, κατάφερε να γεμίσει μόνο… εσωκομματικές συνεδριάσεις.
του Δήμήτρη Δραγώγια
Η κίνηση Τσίπρα να δημοσιεύσει ένα ογκώδες, επιθετικό, αυτοαθωωτικό και βαθιά προσωπικό πόνημα δεν είναι τυχαία. Στην πολιτική ιστορία της Ευρώπης, οι «επιστροφές» γίνονται μόνο όταν υπάρχει χώρος, ή όταν ο ηγέτης θέλει να δημιουργήσει τον χώρο με το ζόρι.
Ο Μιτεράν, για παράδειγμα, εμφανιζόταν ξανά και ξανά σαν γάτα με επτά ζωές, μέχρι που έπεισε τους πάντες ότι ήταν αναπόφευκτος. Ο Μπλερ επανήλθε ως φάντασμα της κεντρώας συναίνεσης, αλλά τον έδιωξαν πριν προλάβει να ανοίξει βιβλίο επιστροφής.
Ο Τσίπρας μοιάζει πιο πολύ με τον Ανδρέα Παπανδρέου των τελευταίων χρόνων: πολυγραφότατος, μυστικοπαθής, και πεισματικά βέβαιος ότι «κανείς δεν μπορεί να εκπροσωπήσει τον χώρο καλύτερα από μένα».
Οι αντιδράσεις που φανερώνουν την αλήθεια
Το πιο ενδιαφέρον δεν είναι το τι γράφει ο Τσίπρας. Είναι το ποιοι… απαντούν.
Από τη μια, οι άλλοτε σύντροφοί του: ο Βαρουφάκης, η Ζωή, ο Λαφαζάνης – η παλιά φρουρά της ριζοσπαστικής αφήγησης – τον καταχεριάζουν δημόσια, λες και θέλουν να θυμίσουν σε όλους ότι το 2015 δεν ήταν συλλογική ψευδαίσθηση αλλά κοινή τους ιστορία. Κάπως σαν παλιό συγκρότημα που διαλύθηκε άσχημα και τώρα τσακώνεται για τα δικαιώματα των στίχων.
Από την άλλη, η ΝΔ. Εκεί, ο πληθωρικός Άδωνις Γεωργιάδης δεν έχασε την ευκαιρία να μετατρέψει το βιβλίο σε μίνι σόου: του απάντησε στέλνοντάς του το δικό του βιβλίο, τη «Ρώμη», ως «ανταπόδοση» του δώρου που του έκανε ο Αλέξης, ευχαριστώντας τον για τη δωρεάν διαφήμιση που, όπως λέει, του έκανε. Κάπως έτσι, προαναγγέλλεται ένα πολιτικό remake τύπου Ρόκι: δύο γνώριμοι αντίπαλοι, ίδια πρόσωπα, νέο γύρισμα.
Στην κεντροαριστερά, από ΠΑΣΟΚ και ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τους «ανεξάρτητους δημοκρατικούς θύλακες» που ξεφυτρώνουν κάθε τετραετία, η επάνοδος Τσίπρα αντιμετωπίστηκε σαν εισβολή σε κληρονομημένο οικόπεδο.
Οι πράσινοι έβλεπαν το βιβλίο σαν προσπάθεια κατοχύρωσης πολιτικών τετραγωνικών που τους είχαν «υποσχεθεί». Στον ΣΥΡΙΖΑ, κάποιοι πανηγύρισαν λες και γύρισε ο προπονητής που τους είχε ρίξει κατηγορία αλλά τους είχε μάθει να παίζουν ωραία μπάλα.
Στην πραγματικότητα, το βιβλίο λειτούργησε σαν πολιτικό μπούμερανγκ: όποιος αισθάνθηκε ότι αφορά «τον χώρο του», απλώς ομολόγησε δημόσια ότι ο χώρος αυτός είναι άδειος.
Το μεγάλο παράδοξο: επιστροφή σε χώρο που δεν είναι ενιαίος
Ο Τσίπρας δεν προσπαθεί να καταλάβει έναν πολιτικό χώρο. Προσπαθεί να καταλάβει το κενό που άφησαν οι άλλοι.
Η κεντροαριστερά σήμερα θυμίζει την περίφημη μεταπολεμική ιταλική σκηνή: πολλοί αρχηγοί, πολλοί τίτλοι, πολλή ιδεολογική ρητορική και μηδενική πολιτική ηγεμονία.
Ο Τσίπρας, βλέποντας αυτό το σκηνικό, διεκδικεί με αυτοπεποίθηση τη θέση του «φυσικού ηγέτη», ενός Οδυσσέα που επιστρέφει για να βρει το παλάτι γεμάτο μνηστήρες… που, όμως, κανείς δεν κατάφερε να γίνει πραγματική απειλή.
Η ειρωνεία των επιστροφών
Στην πολιτική, οι επιστροφές γίνονται πάντα με έναν κρυφό στόχο: να πάρεις πίσω μια κληρονομιά που θεωρείς δική σου.
Αλλά εδώ το πρόβλημα είναι άλλο: ο Τσίπρας επιστρέφει σε μια Ιθάκη που δεν είναι πια το νησί που άφησε.
Οι σύντροφοί του; Άλλοι έφυγαν, άλλοι σιωπούν, άλλοι συγκρούονται μαζί του δημόσια για το ποιος δικαιούται να λέει «ήμουν κι εγώ εκεί». Και όπως στον Όμηρο, στο τέλος δεν φταίνε οι εχθροί, φταίει το ταξίδι.
Στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας φτάνει στην Ιθάκη μόνος. Όλοι οι σύντροφοί του έχουν χαθεί. Δεν τον χειροκροτούν. Δεν τον περιμένουν. Η επιστροφή του είναι θριαμβευτική μόνο επειδή ο ίδιος κουβαλάει ακόμη τη δύναμη να πάρει πίσω το σπίτι του.
Ο Αλέξης Τσίπρας έφτασε κι αυτός στη δική του Ιθάκη, ή τουλάχιστον έτσι πιστεύει.
Αλλά η Ιθάκη της κεντροαριστεράς δεν είναι πια το ίδιο νησί.
Δεν έχει τους ίδιους ανθρώπους.
Δεν έχει τα ίδια σύνορα.
Και κυρίως: δεν έχει την ίδια ανάγκη για Μεσσίες.
Αν καταφέρει να ηγηθεί ξανά, θα φανεί όχι από το βιβλίο του, αλλά από το αν μπορεί να ενώσει έναν χώρο που εδώ και χρόνια διασπάται με μεγαλύτερη συχνότητα από τα likes στα κοινωνικά δίκτυα.
Ο Οδυσσέας έφτασε στην Ιθάκη μόνος, αλλά τελικά την κατέκτησε.
Ο Οδυσσέας – Αλέξης φτάνει σε μια Ιθάκη γεμάτη μνηστήρες, πρώην συντρόφους που τον πυροβολούν με ανακοινώσεις και έναν Άδωνι που του στέλνει… «Ρώμη» σαν trailer για νέο γύρο αναμέτρησης.
Το ερώτημα δεν είναι αν έφτασε. Το ερώτημα είναι αν αυτή η Ιθάκη τον αναγνωρίζει ακόμη ως κύριο του σπιτιού ή αν απλώς τον αντιμετωπίζει σαν έναν ακόμη κουρασμένο ταξιδιώτη που γυρίζει με ιστορίες από τα παλιά.
