Η συζήτηση για ένα ενδεχόμενο πλαίσιο τερματισμού του πολέμου στην Ουκρανία εισήλθε σε νέα, απρόβλεπτη φάση, καθώς το αμερικανικό σχέδιο των 28 σημείων, που δημοσιοποιήθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, ουσιαστικά αποσύρεται από το τραπέζι.
Σύμφωνα με τον Ουκρανό διαπραγματευτή Ολεξάντρ Μπέβζ, μέλος της αντιπροσωπείας που συμμετείχε στις συνομιλίες στη Γενεύη, το αρχικό κείμενο «δεν υπάρχει πλέον». Με ανάρτησή του στο Facebook, ο Μπέβζ ανέφερε ότι ΗΠΑ και Ουκρανία πραγματοποίησαν «πολύ εποικοδομητικές συνομιλίες», εξετάζοντας διεξοδικά κάθε μία από τις 28 διατάξεις, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί ένα νέο, σημαντικά τροποποιημένο πλαίσιο 19 σημείων.
Η παρέμβαση του Ουκρανού αξιωματούχου ακολούθησε τις δηλώσεις του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο, ο οποίος χαρακτήρισε τις διαβουλεύσεις «τις πιο παραγωγικές» ανάμεσα στην κυβέρνηση Τραμπ και το Κίεβο. Όπως τόνισε ο Μπέβζ, καμία ουκρανική ανησυχία δεν έμεινε αναπάντητη, ενώ «οι τελικές αποφάσεις στα πιο ευαίσθητα ζητήματα» παραμένουν αντικείμενο απευθείας συζήτησης μεταξύ Βολοντίμιρ Ζελένσκι και Ντόναλντ Τραμπ.
Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ήδη καταθέσει τη δική της αντιπρόταση, η οποία διαφοροποιείται ριζικά από το αμερικανικό πλαίσιο. Το ευρωπαϊκό κείμενο απορρίπτει τις σαφείς εδαφικές παραχωρήσεις, τις μόνιμες στρατιωτικές δεσμεύσεις της Ουκρανίας και την υποχρέωση συνταγματικής προσαρμογής που θα απέκλειε την ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ. Η πρόταση έχει ήδη αποσταλεί τόσο στην Ουάσινγκτον όσο και στο Κίεβο.
Το διπλωματικό παζλ παραμένει ανοιχτό, με τις μεγάλες δυνάμεις να αναζητούν κοινό έδαφος σε μια περίοδο αυξημένης αβεβαιότητας και συνεχών εξελίξεων στο μέτωπο.
Τι προέβλεπε το αμερικανικό σχέδιο των 28 σημείων
Το αρχικό αμερικανικό σχέδιο των 28 σημείων, όπως δημοσιεύθηκε την προηγούμενη εβδομάδα και αποκάλυψε το Sky News, περιελάμβανε διατάξεις που σε μεγάλο βαθμό αντανακλούσαν τις βασικές ρωσικές απαιτήσεις – γεγονός που προκάλεσε έντονη ανησυχία στο Κίεβο και στην Ευρώπη.
Στα πιο αμφιλεγόμενα σημεία του σχεδίου περιλαμβάνονταν:
-
Εδαφικές παραχωρήσεις εκ μέρους της Ουκρανίας.
-
Περιορισμός της ουκρανικής στρατιωτικής ισχύος σε ανώτατο όριο 600.000 προσωπικού.
-
Συνταγματική απαγόρευση ένταξης στο ΝΑΤΟ, καθώς και δέσμευση της Συμμαχίας να μην αναπτύξει ευρωπαϊκές δυνάμεις σε ουκρανικό έδαφος.
Το σχέδιο προέβλεπε επίσης αναγνώριση της «ντε φάκτο ρωσικής κυριαρχίας» σε Κριμαία, Ντονέτσκ και Λουγκάνσκ, δημιουργία αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης στην περιοχή του Ντονέτσκ υπό διεθνή εποπτεία, καθώς και «πάγωμα» της γραμμής του μετώπου σε Χερσώνα και Ζαπορίζια, ουσιαστικά επικυρώνοντας τα ρωσικά κέρδη στο πεδίο.
Στον πυρήνα της πρότασης βρισκόταν η ιδέα για μια νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας στην Ευρώπη, μέσω μιας ευρείας συμφωνίας Ρωσίας–ΝΑΤΟ, με τις ΗΠΑ να λειτουργούν ως μεσολαβητής αλλά και εγγυήτρια δύναμη. Το προσχέδιο προέβλεπε ότι σε περίπτωση νέας ρωσικής επίθεσης, η απάντηση θα ήταν στρατιωτική, συνοδευόμενη από πλήρη επαναφορά των κυρώσεων.
Έντονη συζήτηση προκάλεσε και η πρόβλεψη για τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία. Το αμερικανικό κείμενο προέβλεπε τη διάθεση 100 δισ. δολαρίων για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας υπό αμερικανική διαχείριση, με τις ΗΠΑ να λαμβάνουν το 50% των κερδών από τις επενδύσεις. Η Ευρώπη θα συνεισέφερε ακόμη 100 δισ., ενώ το υπόλοιπο ποσό θα τοποθετούνταν σε κοινό ταμείο ΗΠΑ–Ρωσίας με στόχο τη «διατήρηση της ειρήνης».
Μετά τις έντονες αντιδράσεις, το σχέδιο αυτό έχει πλέον ουσιαστικά αποσυρθεί και αντικαθίσταται από ένα ριζικά διαφορετικό κείμενο 19 σημείων, προϊόν νέων διαβουλεύσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ουκρανίας.
– αναβίωση των συμφωνιών για τον έλεγχο των πυρηνικών όπλων
– διατήρηση της Ουκρανίας εκτός πυρηνικού οπλοστασίου
– διαμοιρασμό της ενέργειας από τον πυρηνικό σταθμό της Ζαπορίζια υπό την εποπτεία της IAEA
– πλήρη αμνηστία για όλα τα μέρη
– διεξαγωγή εκλογών στην Ουκρανία εντός 100 ημερών
– δημιουργία Συμβουλίου Ειρήνης υπό την προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ
– άμεση κατάπαυση του πυρός με υποχώρηση στις συμφωνημένες γραμμές
Η αρχιτεκτονική της πρότασης δημιουργούσε έντονες αντιδράσεις τόσο στο Κίεβο όσο και στην Ευρώπη, καθώς η Ουκρανία καλούνταν να αποδεχθεί όρους που δεν θα είχαν πιθανότητες πολιτικής νομιμοποίησης στο εσωτερικό της χώρας.
Πώς διαμορφώθηκε το νέο σχέδιο των 19 σημείων
Σύμφωνα με τον Μπέβζ, η ουκρανική αντιπροσωπεία πέρασε με τις ΗΠΑ από «συστηματική αναθεώρηση» κάθε σημείου. Το αποτέλεσμα ήταν η κατάργηση ή η πλήρης τροποποίηση κρίσιμων διατάξεων του αμερικανικού σχεδίου. Χωρίς να ανακοινώνει επίσημα το πλήρες αναθεωρημένο κείμενο, ο Ουκρανός διαπραγματευτής ξεκαθάρισε ότι «όλα τα ζητήματα που αφορούσαν την ουκρανική πλευρά αντιμετωπίστηκαν».
Οι σημαντικότερες αλλαγές, όπως τις περιγράφει το Sky News μέσω των συγκρίσεων που παρουσιάζει, εντοπίζονται σε τέσσερις βασικούς άξονες:
1. Αφαίρεση των ρητών εδαφικών παραχωρήσεων
Το ευρωπαϊκό και ουκρανικό πλαίσιο δεν αποδέχεται την αναγνώριση της Κριμαίας, του Ντονέτσκ και του Λουγκάνσκ ως «ντε φάκτο ρωσικών». Αντίθετα, προβλέπεται ότι οι εδαφικές διευθετήσεις θα αποτελέσουν αντικείμενο «μελλοντικών διαπραγματεύσεων» και ότι η σύγκρουση θα παγώσει στη σημερινή γραμμή επαφής.
2. Καμία συνταγματική δέσμευση περί μη ένταξης στο ΝΑΤΟ
Το ευρωπαϊκό σχέδιο σημειώνει ότι η ένταξη της Ουκρανίας εξαρτάται από τη συναίνεση των μελών της Συμμαχίας, χωρίς αναφορά σε συνταγματική απαγόρευση.
3. Ενισχυμένη ευρωπαϊκή διάσταση και «άρθρο 5»
Η νέα πρόταση προβλέπει «ισχυρές εγγυήσεις ασφαλείας» με σαφή αναλογία στο άρθρο 5, σε αντίθεση με την απόλυτη εξάρτηση από τις ΗΠΑ που περιείχε το αρχικό κείμενο.
4. Πλήρης διαφοροποίηση στη χρήση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων
Αντί για την πρόβλεψη αμερικανικού κέρδους 50%, το ευρωπαϊκό σχέδιο ορίζει ότι τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια θα παραμείνουν δεσμευμένα έως ότου η Μόσχα αποζημιώσει την Ουκρανία.
Άλλες κρίσιμες αλλαγές είναι η αύξηση του ορίου του ουκρανικού στρατού στις 800.000 (αντί 600.000), η κατάργηση της πρόβλεψης περί αμνηστίας για όλες τις πλευρές και η αφαίρεση άρθρων που αναφέρονταν σε ρωσική επανένταξη στη G8 χωρίς προϋποθέσεις.
Η ευρωπαϊκή αντιπρόταση: ένα παράλληλο πλαίσιο 28 σημείων
Το Sky News παρουσιάζει αναλυτικά και τα 28 σημεία της ευρωπαϊκής αντιπρότασης, που σε μεγάλο βαθμό αναδιατάσσουν το αμερικανικό κείμενο ώστε:
να διασφαλίζεται η ουκρανική κυριαρχία
να μην αναγνωρίζονται μόνιμες εδαφικές απώλειες
να κατοχυρώνονται δικαιώματα μειονοτήτων και θρησκευτικές ελευθερίες
να ενισχύεται η διεθνής εποπτεία του πυρηνικού σταθμού Ζαπορίζια
να εκπονηθούν εκτεταμένα προγράμματα ανοικοδόμησης και αποκατάστασης
να υπάρξει ολοκληρωμένο σύστημα ανθρωπιστικών ανταλλαγών
να δομηθεί μηχανισμός επιβολής και εποπτείας της συμφωνίας υπό κοινό όργανο ΗΠΑ–ΕΕ–Ουκρανίας–Ρωσίας
Σημαντικό είναι επίσης ότι στην ευρωπαϊκή εκδοχή το αμερικανικό άρθρο 3 —που προέβλεπε «μη περαιτέρω επέκταση του ΝΑΤΟ»— έχει διαγραφεί πλήρως.
Το πολιτικό πλαίσιο των αλλαγών
Το Sky News υπογραμμίζει ότι οι Ουκρανοί αξιωματούχοι ξεκαθαρίζουν πως καμία συζήτηση δεν θα ολοκληρωθεί χωρίς την συμμετοχή του Ζελένσκι και την τελική του έγκριση. Παράλληλα, οι Ευρωπαίοι επιδιώκουν να προστατεύσουν τη θέση τους στις συνομιλίες, αποφεύγοντας ένα πλαίσιο που θα θεωρηθεί ότι υιοθετεί τις ρωσικές απαιτήσεις.
Οι συνομιλίες συνεχίζονται, με το νέο κείμενο των 19 σημείων να αποτελεί πλέον τη βάση των διαπραγματεύσεων ΗΠΑ–Ουκρανίας, ενώ το ευρωπαϊκό σχέδιο λειτουργεί παράλληλα ως αντιπρόταση προς όλες τις πλευρές.
