O θεμελιωτής αλλά και πλέον αμφιλεγόμενος σκηνοθέτης του κινηματογράφου

Οι σταθμοί του Ντέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ και η κατάρα της «Γέννησης ενός Έθνους»

   Θεμελιωτής του κινηματογράφου, πρωτοπόρος και πραγματικά εμπνευσμένος σκηνοθέτης, ο Ντέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ θα συμβάλλει τα μέγιστα στην 7η Τέχνη. Είναι ο άνθρωπος που θα πάρει την κίνηση των εικόνων και θα τις πάει πολλά βήματα πιο μπροστά, με τις πρωτόγνωρες τεχνικές και δημιουργικές του σκηνοθετικές παρεμβάσεις, στις οποίες θα στηριχθούν όλοι οι μετέπειτα σκηνοθέτες. Τεχνικές που ακόμη και σήμερα αποτελούν το αλφάβητο της κινηματογραφικής αφήγησης και χρησιμοποιούνται απαραίτητα για την ανάπτυξη μιας ταινίας.

Ο Γκρίφιθ, που γεννήθηκε 20 χρόνια πριν οι εφευρέτες του κινηματογράφου αδελφοί Λιμιέρ προβάλλουν το 1895 το πρώτο φιλμάκι τους διάρκειας 46 δευτερολέπτων, θεωρείται ο πατριάρχης του αφηγηματικού σινεμά, αν και αμφιλεγόμενος λόγω της αριστοτεχνικής, πρώτης μεγάλου μήκους, επικής ταινίας του «Η Γέννηση Ενός Έθνους», ένα ρατσιστικό φιλμ που υμνεί την Κου Κλουξ Κλαν και προκάλεσε αναταραχές στην εποχή της, αλλά βρίθει από πρωτοποριακούς νεοτερισμούς.

Ωστόσο, οι ταινίες του θα αποτελέσουν κινηματογραφικό εγχειρίδιο ακόμη και για τεράστιους μετέπειτα σκηνοθέτες, με τον Τσάρλι Τσάπλιν, να τον αποκαλεί «δάσκαλο όλων μας», μαζί με τον Σεργκέι Αϊζενστάιν, ενώ δημιουργοί όπως οι Ρενουάρ, Χίτσκοκ, Κινγκ Βίντορ, Ντράγιερ και Κιούμπρικ θα τον επαινέσουν για την προσφορά του στον κινηματογράφο.

Φέτος, συμπληρώθηκαν 150 χρόνια από τη γέννησή του και 110 χρόνια από την ταινία σταθμό για τον κινηματογράφο «Η Γέννηση Ενός Έθνους», διπλή επέτειος για όλους τους σινεφίλ και μια ευκαιρία να γνωρίσουμε, μέσα από το αφιέρωμα του ΑΠΕ-ΜΠΕ,  την τεράστια συνεισφορά τού Ντέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ στην 7η Τέχνη, αλλά και τις σημαντικότερες στιγμές της ζωής του.

   Ο νεαρός Γκρίφιθ και οι περιοδεύοντες θίασοι

Ο Γκρίφιθ, θα γεννηθεί στις 22 Ιανουαρίου 1875, σε ένα αγρόκτημα στην κομητεία Όλνταμ του Κεντάκι, γιος ενός συνταγματάρχη του Συνομοσπονδιακού Στρατού στον αμερικάνικο εμφύλιο, που εξελέγη πολιτειακός νομοθέτης. Ο πατέρας του θα πεθάνει όταν ο Γκρίφιθ ήταν δέκα ετών και η οικογένειά του θα μείνει στην ψάθα, με τη μητέρα του Μαίρη να μετακομίζει στη Λούισβιλ του Κεντάκι, για να ανοίξει ένα οικοτροφείο, που όμως δεν πήγε καλά. Ο νεαρός Γκρίφιθ θα εγκαταλείψει το σχολείο για να βοηθήσει την οικογένειά του, δουλεύοντας εδώ και εκεί, ενώ στον χώρο του θεάματος θα μπει ως ηθοποιός σε περιοδεύοντες θιάσους.

   Μπαίνοντας στον κινηματογράφο

Στον κινηματογράφο θα μπει ως κομπάρσος το 1908, ενώ αμέσως μετά η τύχη θα τον φέρει να αντικαθιστά τον ΜακΚάτσιον και στη συνέχεια να γυρίζει 48 ταινίες μικρού μήκους σε μια χρονιά, όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή. Ακόμη και σε αυτές τις ταινίες, με πιο γνωστή τη διασκευή του έργου του Κάρολου Ντίκενς «The Cricket on the Hearth», ο Γκρίφιθ θα αρχίσει να παρουσιάζει καινούργιες τεχνικές, με πιο χαρακτηριστική αυτή της διασταυρούμενης τομής, όπου δυο ιστορίες «τρέχουν» η μία παράλληλα με την άλλη.

   Το χωριό που έγινε η Μέκκα του Κινηματογράφου

Έπειτα από πέντε χρόνια πολλών ταινιών μικρού μήκους, ο Γκρίφιθ, ήδη αναγνωρισμένος σκηνοθέτης, μετακομίζει στην Καλιφόρνια και αλλάζοντας συνεχώς εταιρίες παραγωγής, που δεν πίστευαν στο όραμά του για το σινεμά και το αυξημένο κόστος των ταινιών του, θα βρεθεί σε ένα τότε χωριό, που ονομαζόταν Χόλιγουντ. Και είναι αυτός που θα το κάνει Μέκκα του κινηματογράφου, όταν το 1915 θα παρουσιάσει την «Γέννηση Ενός Έθνους», μίας επικής ταινίας, απαράμιλλης σκηνοθετικής δεξιοτεχνίας, διάρκειας τριών ωρών.

   Πρωτόγνωρες τεχνικές και έμπνευση

Τα γυρίσματα της ταινίας ξεκίνησαν το 1914, με πρωταγωνίστρια την Λίλιαν Γκις, μεγάλη μορφή του βωβού κινηματογράφου και μούσα του Γκρίφιθ, ενώ το υψηλό κόστος ξέφυγε για να καταστεί μία υπερπαραγωγή της εποχής. Η ιστορία αφορά δυο οικογένειες στον εμφύλιο πόλεμο, η μία των Βόρειων και η άλλη των Νοτίων, ενώ αναφέρεται και στη δολοφονία του Λίνκολν και τη δημιουργία της Κου Κλουξ Κλαν. Η ταινία επικρίθηκε δριμύτατα για τα ρατσιστικά μηνύματά της, την υπεροχή της λευκής φυλής και τους ύμνους για την Κλαν, ενώ στο φιλμ δεν υπήρχε χώρος για μαύρους ηθοποιούς, καθώς όλους τους ρόλους τους έπαιζαν βαμμένοι λευκοί.

Μερικές μόνο από τις πρωτόγνωρες τεχνικές που εφάρμοσε ο Γκρίφιθ ήταν οι πανοραμικές μακρινές λήψεις, τα γκρο πλαν, τα νυχτερινά και το κοφτερό μοντάζ, ενώ θα εφαρμόσει και άλλους νεοτερισμούς, όπως τη δημιουργία πλοκής, μέχρι την κορύφωση και βεβαίως, τη χρήση αυθεντικής μουσικής επένδυσης. Η ταινία, παρότι είχε ένα τουλάχιστον αμφιλεγόμενο θέμα θα σταθεί τεράστια εισπρακτική επιτυχία, τη μεγαλύτερη μέχρι το «Όσα Παίρνει ο Άνεμος». Στα αξιοσημείωτα, η εμφάνιση, σε κάποιο μικρό ρόλο, του Τζον Φορντ, που ουσιαστικά πήρε τη σκηνοθετική σκυτάλη από τον Γκρίφιθ, για να πάει ακόμη πάρα πέρα το αμερικάνικο σινεμά.

   Το επικό αριστούργημα της «Μισαλλοδοξίας»

Τον επόμενο χρόνο, το 1916, ο Γκρίφιθ θα παρουσιάσει το αριστούργημά του, τη «Μισαλλοδοξία», μία ανυπέρβλητη υπερπαραγωγή 3,5 ωρών, με την οποία θα απαντήσει ο ιδιοφυής σκηνοθέτης στους επικριτές του. Ένα μοναδικό επικό ταξίδι σε σημαντικά ιστορικά γεγονότα, που αναδεικνύουν την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης και της μισαλλοδοξίας. Εδώ, ο Γκρίφιθ γυρίζει τούμπα τη θεματική της «Γέννησης», αλλά αυτό δεν άρεσε και τόσο στο κοινό, που ζούσε στιγμές πολεμικής έξαρσης, λόγω του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου, ενώ την βρήκε και κάπως πολύπλοκη, λόγω των τεσσάρων παράλληλων ιστοριών διαφορετικών εποχών, καθώς ακόμη ήταν εντελώς αμύητο στο σινεμά απαιτήσεων.

Το κόστος της υπερφιλόδοξης και μεγαλομανούς παραγωγής είναι άγνωστο σε ποιο ύψος έφτασε, καθώς χρησιμοποιήθηκαν χιλιάδες κομπάρσοι, ενώ το περίφημο σκηνικό της Βαβυλωνίας ήταν ύψους κοντά 100 μέτρων. Ωστόσο και πάλι αυτό που την κάνει αξεπέραστη στους αιώνες, είναι η σκηνοθετική ματιά του Γκρίφιθ, κάνοντας μαγικά και ειδικά όταν από τα ανοιχτά χορογραφημένα πλάνα με χιλιάδες κομπάρσους έκλεινε με ένα γκρο πλαν πάνω σε ένα γυναικείο πρόσωπο. Παρότι το φιλμ θα συγκριθεί με την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν και τα έργα του Μιχαήλ Άγγελου, θα στεφθεί από παταγώδη αποτυχία.

   Η οικονομική καταστροφή και εταιρεία των θρύλων

Η εισπρακτική αποτυχία της «Μισαλλοδοξίας» θα καταστρέψει οικονομικά τον Γκρίφιθ, ενώ θα αρχίσουν να ματαιώνονται τα σχέδιά του από τα μεγάλα στούντιο. Έτσι, θα ιδρύσει, μαζί με τον Τσάρλι Τσάπλιν και τους θρύλους της εποχής Μαίρη Πίκφορντ και Ντάγκλας Φέρμπανκς, την περίφημη ανεξάρτητη εταιρεία παραγωγής United Artists. Αν και η United Artists κράτησε για χρόνια, ο Γκρίφιθ απομακρύνθηκε απ’ αυτήν για να γυρίσει ταινίες για άλλα στούντιο, που πήγαν καλά στο box office, αλλά χωρίς ποτέ να κάνει την τεράστια επιτυχία. Το 1929 θα γυρίσει το μελόδραμα «Η Κυρία των Πεζοδρομίων», με μερικό ήχο, ενώ θα ακολουθήσουν ακόμη δυο με ήχο, «Ο Αβραάμ Λίνκολν» (1930) και «Ο Αγώνας», ταινίες που δεν πήγαν καλά στα ταμεία και αποφάσισε να αποσυρθεί από το κινηματογραφικό στερέωμα.

   Αναγνώριση μετά θάνατον

Ο Γκρίφιθ, ενώ είναι πλέον ξεχασμένος από φίλους και συνεργάτες, θα τιμηθεί με το Ειδικό Όσκαρ, για την προσφορά του στον κινηματογράφο και δυο χρόνια μετά θα πεθάνει, στις 23 Ιουλίου του 1948, μόνος στο λόμπι ενός ξενοδοχείου στο Λος Άντζελες. Ο Γκρίφιθ, θα τιμηθεί ουσιαστικά πολύ περισσότερο μετά θάνατο, με κορυφαία τιμή αυτή της καθιέρωσης του Βραβείου Ντ. Γ. Γκρίφιθ, ως ύψιστη τιμητική διάκριση στην αμερικάνικη κινηματογραφία. Κάτι που πήρε πίσω η Ένωση Αμερικάνων Σκηνοθετών το 1999, έπειτα από 46 χρόνια, όταν ο πρόεδρος της Ένωσης, Τζακ Σέι, παντελώς ξεχασμένος σήμερα, προβάλλοντας ως δικαιολογία τη «Γέννηση Ενός Έθνους» και τη συμβολή της «στην καλλιέργεια απαράδεκτων φυλετικών στερεότυπων», θα προτείνει να περιοριστεί σε «Βραβείο Συνολικού Επιτεύγματος».

   Η κατάρα

Η «κατάρα» της «Γέννησης Ενός Έθνους» τον ακολούθησε ακόμη και μετά θάνατον, αλλά σίγουρα αν δεν υπήρχε ο Ντ. Γ. Γκρίφιθ, ένας οραματιστής πρωτοπόρος, το σινεμά ίσως να μην είχε κάνει άλματα, να είχε χαρακτηριστεί ως τέχνη και βεβαίως δεν θα υπήρχε το έργο του, που θα ενέπνεε μία σειρά από τεράστιους σκηνοθέτες, ακόμη και αυτούς που τον αγνόησαν επιδεικτικά.