Μια θρυλική μορφή που έζησε μέσα στο μυστήριο
Το όνομα της συνώνυμο της απόλυτης σταρ και του μυστηρίου. Μπορεί να έχουν περάσει πάνω από 80 χρόνια από την περίοδο της ακμής της στον κινηματογράφο, αλλά η Γκρέτα Γκάρμπο παραμένει ένας θρύλος, ένα μυστήριο χωμένο μέσα σε ένα αίνιγμα και ταυτόχρονα μία σπουδαία ηθοποιός, της οποίας ο ακατέργαστος και αμφίσημος ερωτισμός, η εξωτερική της μελαγχολική ψυχρότητα και η εσωτερική της ανάφλεξη, δημιούργησαν ένα μοναδικό φαινόμενο, που είναι αδύνατο να ξεπεραστεί.
Η Σουηδέζα ηθοποιός, θα αποσυρθεί σε ηλικία μόλις 36 χρόνων από το σινεμά, όταν βρισκόταν στην κορυφή, γνωρίζοντας την απόλυτη δόξα, «για λίγο», όπως είχε πει, ζώντας τα υπόλοιπα 49 χρόνια, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, τις περισσότερες φορές κάτω από μία ομπρέλα ή ένα μεγάλο καπέλο, πυρπολώντας μία ασυγκράτητη μυθολογία γύρω από την προσωπικότητά της, με φήμες, ιστορίες, πληροφορίες, για τη ζωή της, τους πολυάριθμους έρωτές της, την αθεράπευτη προσμονή μίας επιστροφής της στα πλατό. Κάτι που δεν συνέβη ποτέ. Μετά τον θάνατό της, θα γραφούν δεκάδες βιογραφίες της, θα ανοίξουν πολλά στόματα, ορισμένες φήμες θα επιβεβαιωθούν, άλλες πάλι, θα μείνουν μετέωρες, για να τονώσουν ακόμη περισσότερο τον μύθο της.
Γεννημένη πριν 120 χρόνια, στις 18 Σεπτεμβρίου του 1905, η Γκρέτα Γκάρμπο, όπως σημειώνει αφιέρωμα του ΑΠΕ-ΜΠΕ, παραμένει μια εμβληματική ηθοποιός της χρυσής εποχής του Χόλιγουντ, γυρίζοντας συνολικά 27 ταινίες, ενώ η προσωπική της ζωή, όσο και αν έχουν γραφεί εκατομμύρια σελίδων γι’ αυτή, παραμένει ένας γρίφος, που τόνωσε η αποφασιστικότητά της να απομακρυνθεί από τα στούντιο και τη δημοσιότητα, παρότι υπήρξε για χρόνια η απόλυτη εικόνα του κινηματογράφου.
Η φτώχεια και τα καπέλα
Η Γκρέτα Λοβίσα Γκούσταφσον, γεννήθηκε το 1905 σε μια υποβαθμισμένη περιοχή της Στοκχόλμης, από φτωχούς εργάτες γονείς, ενώ είχε δυο μεγαλύτερα αδέλφια. Μάλιστα, ήταν τόση η ανέχεια της οικογένειάς της, που το αφεντικό του πατέρα της προσφέρθηκε να την υιοθετήσει, κάτι που αρνήθηκε η μητέρα της. Θα μεγαλώσει με μεγάλες δυσκολίες. Η ίδια για πάντα θυμόταν τις ατέλειωτες γκρίζες χειμωνιάτικες νύχτες στο μίζερο σπίτι της, όπου η μητέρα της μπάλωνε κουρελιασμένα ρούχα, αναστενάζοντας.
Στα 14 χρόνια της, θα χάσει τον πολυαγαπημένο πατέρα της από την ισπανική γρίπη και η Γκρέτα θα μπει στη βιοπάλη. Στην αρχή βοηθός σε ένα κουρείο και στη συνέχεια ως πωλήτρια σε ένα μεγάλο πολυκατάστημα της Στοκχόλμης, όπου θα τη χρησιμοποιήσουν και ως μοντέλο για καπέλα. Θα αρχίσει να δουλεύει ως μοντέλο, ενώ το 1922 ο σκηνοθέτης Έρικ Πέτσλερ θα της δώσει ένα ρολάκι στην κωμωδία του «Peter the Tramp». Αμέσως μετά, θα σπουδάσει με υποτροφία και για δυο χρόνια, στη Βασιλική Ακαδημία Δραματικής Τέχνης της Στοκχόλμης.
Στίλερ ο μέντορας
Θα διακόψει τις σπουδές της, όταν θα την εντοπίσει ο μεγαλύτερος τότε σκηνοθέτης της ακμάζουσας κινηματογραφικά Σουηδίας, Μόριτς Στίλερ, ο οποίος θα γίνει ο μέντοράς της, θα της αλλάξει το όνομα σε Γκάρμπο, θα την σφυρηλατήσει υποκριτικά και θα την κάνει αμέσως πρωταγωνίστρια σε δυο ταινίες του, με τη δεύτερη «Streets of Sorrow», να προκαλεί εντύπωση σε όλη την Ευρώπη.
Η Σφίγγα της Σουηδίας στο Χόλιγουντ
Όταν ο Στίλερ δέχθηκε πρόταση από τον φημισμένο παραγωγό Λούις Μπ. Μάγιερ, να πάει στο Χόλιγουντ, εκείνος συμφώνησε με την προϋπόθεση ότι θα πάρει μαζί του και τη νέα του «αποκάλυψη».
Το ζευγάρι, παρότι ο Στίλερ ήταν ομοφυλόφιλος, θα φτάσει στη Νέα Υόρκη στις 5 Ιουλίου του 1925, αποφεύγοντας τους εκπροσώπους του Τύπου, προκαλώντας ένα μυστήριο γύρω από την Γκάρμπο, που χαρακτηρίστηκε «Η Σφίγγα της Σουηδίας». Κάτι που τόνωσε το τμήμα δημοσίων σχέσεων της MGM, μοιράζοντας και αρκετές «ερασιτεχνικές» φωτογραφήσεις της αινιγματικής ηθοποιού.
Χειμαρρώδης
Η πρώτη της ταινία στο Χόλιγουντ θα είναι το αισθηματικό δράμα «Ο Χείμαρρος», του Μόντα Μπελ, η οποία θα προβληθεί το 1926 και θα την καταστήσει αμέσως πρωταγωνίστρια, καθώς κοινό και κριτικοί συμφώνησαν ότι γεννήθηκε μία νέα σταρ. Το παράδοξο είναι ότι ο Στίλερ, δεν μπόρεσε ποτέ να συνεννοηθεί με τους υπεύθυνους του στούντιο, θα γυρίσει μόλις τρεις ταινίες στην Αμερική και θα γυρίσει το 1928 στη Σουηδία, για να πεθάνει την ίδια χρονιά σε ηλικία 45 χρόνων.
Απόμακρη, μελαγχολική, ξελογιάστρα
Όμως, όπως, προέβλεψε και ο Στίλερ, ακόμη και στην τελευταία του επιστολή, λίγο πριν πεθάνει, προς την «προστατευόμενή» του, για την Γκάρμπο θα ανοίξουν λεωφόροι δόξας και ερμηνευτικής καταξίωσης. Συμπρωταγωνιστώντας δίπλα στον Τζον Γκίλμπερτ, μεγάλο έρωτα της ζωής της, όπως εκμυστηρεύθηκε και η ίδια, στο ρομαντικό δράμα «Flesh and the Devil» (1926) του Κλάρενς Μπράουν, θα προκαλούσε το πρώτο ξελόγιασμα του κοινού.
Απόμακρη, αινιγματική, εσωστρεφής και βαθιά μελαγχολική, θα συνταράξει και θα αφήσει άφωνους τους υπεύθυνους της MGM και τον Τύπο με την απίστευτη επιτυχία της. Μάλιστα, η Γκάρμπο, μέσα σε ελάχιστα χρόνια, θα ζητήσει και θα πάρει τρελά χρήματα για κάθε ταινία της, τα οποία διπλασιάστηκαν σε χρόνο ρεκόρ, φτάνοντας το μισό εκατομμύριο δολάρια! Επίσης, θα απαιτήσει κάτι αδιανόητο για την εποχή, να έχει τον υψηλό έλεγχο της παραγωγής και του σκηνοθέτη.
Όταν μίλησε η Γκάρμπο
Ο ερχομός του ομιλούντος κινηματογράφου, θα προβληματίσει τους ιθύνοντες της MGM, καθώς φοβόντουσαν τη φωνή πολλών σταρ (πολλοί απ’ τους οποίους εξαφανίστηκαν μαζί με τον βωβό κινηματογράφο), πόσω μάλλον δε της βαριάς προφοράς της Γκάρμπο. Την απάντηση θα τη δώσει το κοινό, όταν οι πρώτες δυο ομιλούσες ταινίες της, «Άννα Κρίστι» και «Ρομάντζο», θα γνωρίσουν τρομερή εισπρακτική επιτυχία.
Εμβληματικές ταινίες
Η συνέχεια για την Γκάρμπο θα είναι ακόμη πιο θριαμβευτική, πρωταγωνιστώντας σε τεράστιες εμπορικές και καλλιτεχνικές επιτυχίες, κλασικές ταινίες, που αποτελούν έμβλημα του Χόλιγουντ, ακόμη και σήμερα. Μερικές απ’ τις σπουδαιότερες ταινίες της και με την ίδια να καταγράφει αλησμόνητες ερμηνείες, είναι: «Γκραντ Οτέλ», «Άννα Καρένινα», «Mata Hari», «Βασίλισσα Χριστίνα», «Μαρία Βαλέφσκα», «Η Κυρία με τις Καμέλιες», «Νινότσκα».
Τα δυο τελευταία φιλμ της έφεραν ακόμη δυο υποψηφιότητες για Όσκαρ, απ’ τις τέσσερις συνολικά. Τον γενικευμένο στόμφο, με τον οποίο έπαιζαν τότε οι ηθοποιοί, έσπασε πρώτη η Γκάρμπο, με τις νατουραλιστικές της εκλάμψεις, καθιερώνοντας τον ερμηνευτικό ρεαλισμό στο Χόλιγουντ.
Απόσυρση
Η Γκρέτα Γκάρμπο, που θα έχει όποιον σκηνοθέτη και σταρ ήθελε δίπλα της και θα μεστώσει τις ερμηνείες της, θα βρεθεί απέναντι στη γενικευμένη οικονομική κρίση του κραχ και του πολεμικού κλίματος που τροφοδοτούσε η Ευρώπη. Συνειδητοποιώντας ότι το κοινό απομακρύνεται από τους χρυσοπληρωμένους σταρ και τη μυθική δυσπρόσιτη ζωή τους (η τελευταία συνέντευξη της Γκάρμπο στις ΗΠΑ ήταν το 1927) και μετά την όχι και τόσο πετυχημένη κομεντί, με σκηνοθέτη τον φημισμένο Τζορτζ Κιούκορ «Two-Faced Woman» – η ίδια θα δηλώσει απογοητευμένη – θα αποσυρθεί από τον κινηματογράφο. Ήταν το 1941 και εκείνη μόλις 36 χρόνων. Το όνομά της θα ξαναμπεί στα αμιγώς κινηματογραφικά κείμενα όταν το 1955 θα της δοθεί το μοναδικό Όσκαρ, αυτό για την προσφορά της στον κινηματογράφο. Φυσικά δεν παρέστη στην τελετή.
Μοναχικότητα, κατάθλιψη και ερωτισμός
Η προσωπική ζωή της Γκάρμπο απασχόλησε τους πάντες, ενώ έχουν γραφτεί εκατομμύρια σελίδες γι’ αυτήν. Σταχυολογώντας μόνο ορισμένα επιβεβαιωμένα στοιχεία για τη ζωή της, θα πρέπει να σταθούμε στη χρόνια κατάθλιψή της, τη μοναχικότητά της, τον ναρκισσισμό της, τον εκλεκτισμό της. Οι ερωτικές σχέσεις της ήταν αμέτρητες, με σταρ, διάσημους κοσμικούς, πολυεκατομμυριούχους, αλλά και με αρκετές γυναίκες. Ο ηθοποιός Τζον Γκίλμπερτ ήταν ίσως ο σημαντικότερος έρωτας της ζωής της και παρότι της έκανε τέσσερις προτάσεις γάμου, εκείνη ποτέ δεν συναίνεσε. Θα συνάψει ερωτική σχέση με την Κουβανή συγγραφέα και κοσμική Μερσέντες ντε Ακόστα, περνώντας έξι εβδομάδες γεμάτες έκσταση στη Σιέρα Νεβάδα, με την οποία χώρισε όταν ερωτεύθηκε τον σκηνοθέτη Ρούμπεν Μαμούλιαν, στα γυρίσματα της «Βασίλισσας Χριστίνας».
Η Γκάρμπο, την οποία είχαν ερωτευθεί πλατωνικά διάσημοι, όπως οι Μπρεχτ και Μαν, θα έχει και μια σημαντική ερωτική σχέση με τον φημισμένο μαέστρο Λέοπολντ Στοκόφσκι. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κι ενώ είχε ήδη αποσυρθεί, θα γνωρίσει τον Γκέοργκ Σλι έναν κοσμικό εκατομμυριούχο, που διατηρούσε οίκο μόδας με τη σύζυγό του Βαλεντίνα. Οι τρεις τους θα φτιάξουν ένα ερωτικό τρίο, που θα λήξη άδοξα, όταν ο Σλι θα πεθάνει στο Παρίσι, σε ένα ξενοδοχείο, δίπλα στην Γκάρμπο και εκείνη θα τον εγκαταλείψει, πληγώνοντας ανεπανόρθωτα τη Βαλεντίνα.
Η μαγεία και το εσωτερικό φως
Η Γκάρμπο, ζώντας για χρόνια σαν φάντασμα, έχοντας να αντιμετωπίσει τους παπαράτσι, θα περάσει τη ζωή της ως συλλέκτρια έργων τέχνης και ερωτικών συντρόφων, ενώ από τα τέλη της δεκαετίας του ’80 θα αρρωστήσει στα νεφρά της, θα χρειαστεί αιμοκαθάρσεις και θα πεθάνει στις 15 Απριλίου του 1990, ενώ θα αποτεφρωθεί, όπως είχε ζητήσει, για να ταφεί σε κοιμητήριο της Στοκχόλμης.
Σήμερα, οι ταινίες τις έχουν – κακώς – ένα μουσειακό ενδιαφέρον, παρότι ουδείς μπορεί να αμφισβητήσει την προσφορά της στην εξέλιξη της κινηματογραφικής υποκριτικής και της έλξης που δημιουργούσε σε κάμερα και κοινό. Η Μπέτι Ντέιβις, που δεν είχε εύκολο τον καλό τον λόγο, θα πει για τη «Νινότσκα» ότι «το ένστικτό της, η κυριαρχία της πάνω στην κινηματογραφική μηχανή ήταν καθαρή μαγεία, χωρίς μπορώ να την εξηγήσω». Αυτό που δεν μπόρεσε να εξηγήσει η Ντέιβις, το έκανε η διάσημη ηθοποιός Ντολόρες ντελ Ρίο: «Ήταν σαν να είχε διαμάντια στα κόκαλά της και στο εσωτερικό της το φως που πάλευε να βγει μέσα από τους πόρους του δέρματός της».
