Το μυστηριώδες φαινόμενο της Γης φέτος το καλοκαίρι
Αν είστε από εκείνους που αξιοποιούν στο έπακρο κάθε λεπτό της ημέρας, τότε σίγουρα εκτιμάτε και τα 86.400 δευτερόλεπτα που έχει το 24ωρο. Όμως χθες, στις 9 Ιουλίου, η Γη αφαίρεσε ένα μικρό, αλλά μετρήσιμο, κομμάτι από αυτό τον χρόνο ενώ το ίδιο θα κάνει και στις 22 Ιουλίου και στις 5 Αυγούστου. Τις συγκεκριμένες ημέρες, ο πλανήτης μας επιταχύνει ανεξήγητα – ή τουλάχιστον όχι πλήρως εξηγήσιμα – την περιστροφή του, μειώνοντας τη διάρκεια της ημέρας κατά 1,3 έως 1,5 χιλιοστά του δευτερολέπτου.
Ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου μοιάζει μηδαμινό –ένα ανοιγοκλείσιμο των βλεφάρων διαρκεί περίπου 100 χιλιοστά του δευτερολέπτου– αλλά με τα 450 ατομικά ρολόγια που παρακολουθούν την ταχύτητα περιστροφής της Γης με απίστευτη ακρίβεια, κάθε χιλιοστό μετράει. Δεν είναι τυχαίο ότι η Διεθνής Υπηρεσία Περιστροφής της Γης και Συστήματος Αναφοράς (International Earth Rotation and Reference Systems Service) προσθέτει ανά διαστήματα ένα «εμβόλιμο» δευτερόλεπτο για να διατηρείται ο συγχρονισμός με τα ατομικά ρολόγια.
Το φαινόμενο αυτό, με τις διαδοχικές σύντομες ημέρες φέτος το καλοκαίρι, έχει κινήσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας, καθώς συνδέεται με πολλούς φυσικούς παράγοντες που δεν δρουν πάντα με τον ίδιο τρόπο.
Η συντομότερη μέρα στην Ιστορία
Η συντομότερη ημέρα που έχει καταγραφεί ποτέ από τότε που άρχισε η χρήση ατομικών ρολογιών σημειώθηκε πέρυσι, στις 5 Ιουλίου, όταν η διάρκεια της περιστροφής της Γης μειώθηκε κατά 1,66 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Λίγα χρόνια νωρίτερα, στις 30 Ιουνίου 2022, είχε προηγηθεί αντίστοιχη μέτρηση με μείωση κατά 1,59 χιλιοστά του δευτερολέπτου.
Φέτος, οι επιστήμονες παρατηρούν ότι το φαινόμενο επαναλαμβάνεται σε τρεις διαφορετικές ημερομηνίες μέσα στο ίδιο καλοκαίρι, κάτι που το καθιστά ακόμη πιο ασυνήθιστο.
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την ταχύτητα περιστροφής;
Η ταχύτητα περιστροφής της Γης δεν είναι σταθερή και μπορεί να αλλάξει για διάφορους λόγους:
Η θέση της Σελήνης: Η πιο πιθανή εξήγηση για το φετινό φαινόμενο σχετίζεται με τη Σελήνη. Το φεγγάρι κινείται σε ελλειπτική τροχιά, με την απόστασή του από τη Γη να κυμαίνεται από 224.000 έως 251.655 μίλια. Όταν η Σελήνη βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της τροχιάς της (απόγειο), η βαρυτική της επίδραση τείνει να επιβραδύνει την περιστροφή. Ωστόσο, η τροχιά της είναι και «λοξή», σχηματίζοντας γωνία έως 28° σε σχέση με τον ισημερινό. Σε αυτή τη γωνία, η βαρυτική επίδραση μπορεί να επιταχύνει τον πλανήτη, αντισταθμίζοντας το φρενάρισμα του απόγειου. Φέτος το καλοκαίρι, η Σελήνη βρίσκεται κοντά στο μέγιστο αυτής της γωνίας.
- Σεισμοί: Μεγάλοι σεισμοί μπορούν να μετακινήσουν τεράστιες μάζες στο εσωτερικό της Γης, επιταχύνοντας ή επιβραδύνοντας την περιστροφή. Το 2005, ένας σεισμός στην Ινδονησία μετέφερε την πολική μάζα του πλανήτη κατά μία ίντσα προς την ανατολή, μειώνοντας το 24ωρο κατά 2,68 μικροδευτερόλεπτα. Ωστόσο, δεν έχουν καταγραφεί πρόσφατα τέτοιοι σεισμοί που να εξηγούν το φετινό φαινόμενο.
- Κλιματική αλλαγή: Το λιώσιμο των παγετώνων και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αλλάζουν τη γεωμετρία της Γης. Δύο μελέτες της NASA υπολογίζουν ότι από το 2000, η τήξη των πάγων έχει μετατοπίσει τον άξονα περιστροφής κατά περίπου 9 μέτρα. Το αποτέλεσμα αυτής της μεταβολής, πάντως, είναι επιβράδυνση και όχι επιτάχυνση. Αν η υπερθέρμανση συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό, οι ημέρες θα μακρύνουν κατά περίπου 2,6 χιλιοστά του δευτερολέπτου μέχρι το τέλος του αιώνα.
- Η εποχική αλλαγή της μάζας των φυτών: Όπως εξηγεί ο γεωφυσικός Richard Holme από το Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, η άνθιση των δέντρων το καλοκαίρι στο Βόρειο Ημισφαίριο μετακινεί τη μάζα ψηλότερα, μακριά από τον άξονα περιστροφής, προκαλώντας επίσης μικρές επιβραδύνσεις.
Με δεδομένα όλα τα παραπάνω, η κύρια υποψήφια αιτία για το φετινό φαινόμενο παραμένει η ιδιαίτερη συνθήκη της τροχιάς της Σελήνης – αλλά οι ειδικοί συνεχίζουν να μελετούν τα δεδομένα, καθώς ο συνδυασμός παραγόντων είναι πολύπλοκος.
Πρέπει να ανησυχούμε;
Η απάντηση είναι μάλλον όχι. Η Γη και η Σελήνη εκτελούν αυτόν τον «χορό» εδώ και περίπου 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια και οι μικρές διακυμάνσεις στην περιστροφή είναι μέρος της φυσικής ιστορίας του πλανήτη. Παρά τις σύγχρονες ανησυχίες, οι επιστήμονες εκτιμούν ότι δεν πρόκειται για φαινόμενο με σημαντικές πρακτικές συνέπειες στην καθημερινή ζωή.
Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός ότι μπορούμε να μετρήσουμε ακόμα και οι πιο ανεπαίσθητες αποκλίσεις του χρόνου δείχνει πόσο πολύ έχουμε προοδεύσει στην κατανόηση του πλανήτη μας.
