«Κανένα παιδί δεν θα πρέπει ποτέ να νιώθει ανασφάλεια μέσα στον ίδιο κύκλο που προορίζεται να το προστατέψει. Με την έκθεσή μας, καλούμε όλα τα κράτη να καλύψουν τα εναπομείναντα κενά και να καταστήσουν κάθε περιβάλλον έναν χώρο ασφάλειας και εμπιστοσύνης για κάθε παιδί». Maria José Castello-Branco, πρόεδρος της Επιτροπής Lanzarote.
Του Γιώργου Σταμάτη
Σε έναν κόσμο που οι ραγδαίες εξελίξεις συχνά ξεπερνούν τη δυνατότητα των θεσμών να προστατεύσουν επαρκώς τους πιο ευάλωτους, η παιδική σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση, παρά την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, εξακολουθεί να παραμένει διεθνώς μια διαρκής και ισχυρή πρόκληση. Σε αυτήν την κατεύθυνση, η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση (Σύμβαση Lanzarote) μας υπενθυμίζει ότι η προστασία των παιδιών από κάθε μορφή σεξουαλικής κακοποίησης προσδιορίζει το μέτρο του πολιτισμού μας και την ποιότητα της δημοκρατίας μας. Γιατί η προστασία της αξιοπρέπειας κάθε παιδιού είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας που είμαστε και της Ευρώπης που θέλουμε να γίνουμε.
Οι βασικοί στόχοι της Σύμβασης του Lanzarote συνίστανται στην πρόληψη και καταπολέμηση της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης, την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών που είναι θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης ή κακοποίησης και την προώθηση της εθνικής και διεθνούς συνεργασίας. Η εγχώρια και διεθνής εμπειρία μάς δείχνει ότι η πλειονότητα των περιστατικών σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών συμβαίνουν σε οικείο περιβάλλον, όπως το σπίτι, το σχολείο, τη γειτονιά, τον χώρο κάποιας εξωσχολικής δραστηριότητας. Αρκετές φορές μάλιστα, ο θύτης είναι πρόσωπο του κύκλου εμπιστοσύνης του παιδιού, άτομο δηλαδή που έχει αναλάβει την ευθύνη να το φροντίζει, να το διδάσκει, να το προστατεύει, όπως γονείς, συγγενείς, δάσκαλοι, προπονητές κ.ά.
Σε αυτό το πλαίσιο, δημοσιεύτηκε η 3η έκθεση της Επιτροπής για την εφαρμογή της Σύμβασης Lanzarote (Επιτροπή Lanzarote) με τίτλο «Προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική κακοποίηση στον κύκλο εμπιστοσύνης». Η έκθεση αποτυπώνει τη σημαντική πρόοδο που έχει επιτευχθεί από την πρώτη έκθεση παρακολούθησης το 2015, επισημαίνοντας ωστόσο και τα κενά στις εθνικές νομοθεσίες των 48 συμβαλλομένων μερών, ενώ παράλληλα προτείνει συστάσεις ενίσχυσης των εθνικών νομικών πλαισίων, ώστε να υπάρχει πιο αποτελεσματική πρόληψη της παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης και προστασία των θυμάτων.
Η διεύρυνση των προσώπων του κύκλου εμπιστοσύνης και η καθολική ποινικοποίηση των σεξουαλικών δραστηριοτήτων με παιδί ανεξαρτήτως ηλικίας, η αποτροπή της δευτερογενούς θυματοποίησης, η πρόληψη και έγκαιρη ανίχνευση, η αυτεπάγγελτη δίωξη των δραστών, η φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη συνιστούν βασικές κατευθυντήριες συστάσεις για κάθε κράτος, προκειμένου να θωρακίσει την ασφάλεια και προστασία των παιδιών απέναντι στο νοσηρό αυτό φαινόμενο.
Ειδικότερα, η επιτροπή υπογραμμίζει πως η ποινικοποίηση πρέπει να καλύπτει όλες τις περιπτώσεις σεξουαλικής δραστηριότητας με παιδί όταν γίνεται κατάχρηση αναγνωρισμένης θέσης εμπιστοσύνης, εξουσίας ή επιρροής, χωρίς να απαιτείται βία ή απειλή, ανεξάρτητα από τη συναίνεση του θύματος. Κομβικό στοιχείο της έκθεσης συνιστά επίσης η απαίτηση να επεκταθεί το πεδίο της προστασίας, ώστε να καλύπτονται και οι περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει φυσική επαφή, όπως στο grooming (αποπλάνηση μέσω διαδικτύου), και σε καταστάσεις όπου κάποιος είναι σε θέση επιρροής ή εξουσίας.
Όσον αφορά την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης στο πλαίσιο της οικογένειας, η έγκαιρη ανίχνευση, η γρήγορη απομάκρυνση του φερόμενου ως δράστη από την οικία (και όχι του παιδιού), η δυνατότητα ορισμού ειδικού εκπροσώπου του παιδιού όταν ο γονέας είναι ύποπτος και η απρόσκοπτη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ αρμόδιων αρχών συνιστούν κρίσιμα σημεία, στα οποία έχει συντελεστεί σημαντικότατη πρόοδος. Παράλληλα, τονίζεται ότι η απομάκρυνση του παιδιού από το σπίτι πρέπει να επιλέγεται μόνο ως έσχατη λύση.
Επιπλέον, η επιτροπή υπογραμμίζει την αναγκαιότητα η ποινική δίωξη να ασκείται αυτεπάγγελτα και να συνεχίζεται ανεξάρτητα από ανάκληση της καταγγελίας του θύματος, γιατί πολλά παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα στον φόβο, τις απειλές και τη χειραγώγηση.
Ιδιαίτερη έμφαση δίνει η έκθεση και εξαίρει την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην ανάπτυξη θεσμών που εγγυώνται φιλική προς τα παιδιά δικαιοσύνη, βασισμένων στο μοντέλο Barnahus, όπου τα παιδιά καταθέτουν σε κατάλληλους χώρους σε ειδικά εκπαιδευμένους επαγγελματίες, με τήρηση πρωτοκόλλων που εξασφαλίζουν αποδεικτική αξία και ταυτόχρονα μειώνουν τον κίνδυνο δευτερογενούς θυματοποίησης.
Περαιτέρω, η ενίσχυση της πρόληψης επιβάλλει την υιοθέτηση ενός συνεκτικού και ολοκληρωμένου πλαισίου εκπαίδευσης των παιδιών και εφήβων, προκειμένου να αναγνωρίζουν τα σημάδια της σεξουαλικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης, καθώς και να ενημερώνονται για την πρόσβασή τους σε μηχανισμούς καταγγελίας και υποστήριξης.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η Επιτροπή αναγνωρίζει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, τόσο με την ίδρυση των πρώτων «Σπιτιών του Παιδιού» όσο και με την καθιέρωση υποχρέωσης αναφοράς από τους ειδικούς επαγγελματίες υπόπτων περιστατικών κακοποίησης ανηλίκων, ενώ παράλληλα υλοποιούνται δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Σε αυτό το πλαίσιο, τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς, πρέπει να συνεχιστούν οι προσπάθειες πλήρους εναρμόνισης της νομοθεσίας με τις επιταγές της Σύμβασης.
Γιατί είναι ευθύνη όλων μας να διασφαλίσουμε ότι κανένα παιδί δεν πρέπει ποτέ ξανά να νιώσει την προσωπικότητά του να προσβάλλεται, την αξιοπρέπειά του να παραβιάζεται, την ασφάλειά του να κινδυνεύει μέσα στον κύκλο εμπιστοσύνης του.
