Το δηλητήριο της πολιτικής τοξικότητας δεν σκοτώνει αμέσως τον αντίπαλο. Δολοφονεί πρώτα την αλήθεια και τελικά τη δημοκρατία. Το ελληνικό πολιτικό σκηνικό εδώ και χρόνια εγκλωβίζεται αργά αλλά σταθερά σε μια ατμόσφαιρα βαθιάς τοξικότητας. Αυτή δεν εκφράζεται μόνο με ακραία ρητορική ή προσωπικές επιθέσεις, αλλά ωριμάζει σε ένα ολοκληρωμένο σύστημα επικοινωνίας, όπου ο «αντίπαλος» δεν είναι απλώς κάποιος που διαφωνεί, αλλά παρουσιάζεται ως εχθρός, προδότης, δολοφόνος… Ο συνδυασμός αυτής της εγγενούς δηλητηρίασης, σε συνδυασμό με την εντεινόμενη δυσφορία του εκλογικού σώματος, δημιουργεί έναν κύκλο διάβρωσης που απειλεί τα ίδια τα θεμέλια της δημοκρατικής μας συνύπαρξης.
Η κύρια συνέπεια αυτής της τοξικής συμβίωσης είναι η συστηματική αποξένωση του πολίτη από το πολιτικό σύστημα. Ο ψηφοφόρος, ο οποίος αισθάνεται ήδη δυσφορία λόγω οικονομικών δυσκολιών, κοινωνικών ανισοτήτων ή αδυναμίας αλλαγής, βλέπει την πολιτική σκηνή να μετατρέπεται σε ένα θέαμα μονομερών καταγγελιών και στατιστικών ελιγμών. Αντί για διηθημένη αντιπαράθεση προτάσεων, του σερβίρεται ένας «αιματοβαμμένος» αγώνας δογμάτων. Αυτό μεταλλάσσει την αρχική δυσφορία, η οποία θα μπορούσε να είναι μοχλός πίεσης για βελτίωση, σε απόγνωση και παράλυση. Ο πολίτης σταματά να πιστεύει ότι η ψήφος του ή η συμμετοχή του στον δημόσιο διάλογο μπορεί να αλλάξει ουσιαστικά κάτι, αφού όλος ο χώρος έχει μολυνθεί από τον ίδιο τον «ιό» της ακραίας αντιπαράθεσης.
Αυτή η κατάσταση τροφοδοτεί έναν επικίνδυνο διπολικό κύκλο. Από τη μια, η τοξική ρητορική των πολιτικών δημιουργεί και ενισχύει κοινωνικά ρήγματα, χωρίζοντας την κοινωνία σε «εμάς» και «εκείνους». Από την άλλη, η δυσφορία των πολιτών, εκφρασμένη ως απόρριψη «όλων» ή απάθεια, ωθεί τους πολιτικούς σε ακόμη πιο ακραίες και διαιρετικές ρητορικές για να κερδίσουν την προσοχή και την υποστήριξη των πιο αφοσιωμένων -και συχνά πιο πολωμένων- πυρήνων του εκλογικού τους σώματος. Έτσι, η πολιτική χάνει τον χαρακτήρα της ως διαχείρισης του κοινού βίου και μετατρέπεται σε ταυτοτική σύγκρουση.
Η πιο εμφανής εκδήλωση αυτής της δυναμικής είναι η αύξηση της εκλογικής αποχής και η αστάθεια των εκλογικών αποτελεσμάτων. Οι πολίτες, σε κατάσταση δυσφορίας, είτε αποσύρονται τελείως, είτε ψηφίζουν με τρόπο «τιμωρητικό» ή ασταθή αναζητώντας έναν ριζοσπαστικό -συχνά και από τα άκρα- εκφραστή της οργής τους. Αυτό όμως δεν οδηγεί σε υγιή πολιτική εναλλαγή αλλά σε ένα ευμετάβλητο και απρόβλεπτο πολιτικό πεδίο, όπου οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται να εφαρμόσουν συνεκτικές πολιτικές, φοβούμενες την άμεσα αντιδραστική δυσφορία. Η αποτελεσματική διακυβέρνηση γίνεται δυσκολότερη, τροφοδοτώντας περαιτέρω την αρχική δυσφορία.
Η έξοδος από αυτό τον φαύλο κύκλο απαιτεί θάρρος πολιτικής ωριμότητας. Απαιτεί ηγέτες που θα αποκηρύξουν τη τοξικότητα ως μέσο επικοινωνίας, ακόμα και αν αυτό φαίνεται βραχυπρόθεσμα «αντιπαραγωγικό». Απαιτεί μηχανισμούς και πλατφόρμες που να προάγουν το διαλλακτικό διάλογο και την αντιπαράθεση, βασισμένη σε στοιχεία και όχι σε προσβολές. Και κυρίως απαιτεί να αναγνωριστεί ότι η δυσφορία των πολιτών δεν είναι απλώς «αποποίηση των πολιτικών» αλλά ένδειξη βαθιάς ανάγκης για σεβασμό, αξιοπρέπεια και ουσιαστική προσφορά.
Αν δεν σπάσει αυτός ο κύκλος, κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε όχι απλώς σε περιστασιακή πολιτική αστάθεια αλλά σε μια χρόνια δυσπιστία που θα «ροκανίζει» κάθε προσπάθεια συλλογικής δράσης. Νομοτελειακά το αντίδοτο σε αυτήν τη δυσανεκτική όσο και επικίνδυνη κατάσταση είναι η επαναφορά σε μια «υγιή» πολιτική αντιπαράθεση με την ενεργό συμμετοχή των πολιτών. Με λίγα λόγια, η πολιτική να γίνει ξανά ένα πεδίο όπου η δυσφορία των πολιτών να μετατρέπεται σε εποικοδομητική κριτική, όπου η διαφωνία δεν σημαίνει εχθρότητα. Και αυτό όχι μέσω social αλλά στο πεδίο… Με μια βασική λεπτομέρεια. Για να πετύχει ένα τέτοιο κοινωνικό εγχείρημα-πείραμα, απαιτείται πρωτογενές υλικό. Δηλαδή ρεαλισμός, επαφή με την πραγματικότητα, όραμα, όνειρα και άλλα τέτοια ωραία… Ει δυνατόν χωρίς rebranding ή rewriting… Διαφορετικά το δηλητήριο της τοξικότητας θα μας αφήσει όλους -πολιτικούς και πολίτες- να περιφερόμαστε σε ένα ερημωμένο πολιτικό τοπίο χωρίς πραγματική ελπίδα για γόνιμη συνύπαρξη. Και θα είναι σκληρό… Μαζί λοιπόν με την «τροφή» για λίγη σκέψη στις μέρες που έρχονται… Ευχές πολλές και ειλικρινείς: Καλά Χριστούγεννα με την ελπίδα αυτή η Θεία Φώτιση να μας αγγίξει λίγο παραπάνω.
του Αντώνη Ι. Αντωνόπουλου
