Το νέο κληρονομικό δίκαιο που έφερε χθες η κυβέρνηση στο Υπουργικό Συμβούλιο δεν είναι μια «εξειδικευμένη» νομική παρέμβαση που αφορά μόνο τους ειδικούς.
του Χρήστου Μυτιλινιού
Αγγίζει τον πυρήνα της ελληνικής πραγματικότητας: την οικογένεια, την περιουσία, το σπίτι, το χωράφι, την οικογενειακή επιχείρηση. Κανόνες που έμειναν σχεδόν αμετάβλητοι για 80 χρόνια προσαρμόζονται επιτέλους σε μια χώρα που έχει αλλάξει κοινωνικά, οικονομικά και δημογραφικά, αλλά εξακολουθούσε να κληρονομεί με όρους άλλης εποχής.
Η κυβέρνηση τονίζει ότι πρόκειται για μεταρρύθμιση με διπλή στόχευση: από τη μία δικαιότερη κατανομή και μεγαλύτερη ευελιξία για τις οικογένειες, από την άλλη ξεμπλοκάρισμα περιουσιών και επενδύσεων που σήμερα χάνονται σε λαβύρινθους γραφειοκρατίας και συγκρούσεων.
Από το «ό,τι λέει ο νόμος» στη συνειδητή κληρονομική επιλογή
Μέχρι σήμερα, ένα μεγάλο μέρος της κληρονομικής πραγματικότητας στην Ελλάδα ρυθμιζόταν από κανόνες που δεν λάμβαναν υπόψη τους σύγχρονους οικογενειακούς δεσμούς ούτε την ανάγκη ευελιξίας στον σχεδιασμό της περιουσίας. Το αποτέλεσμα ήταν χιλιάδες περιουσίες:
- να κατακερματίζονται υπερβολικά,
- να καταλήγουν σε ατελείωτες δικαστικές διαμάχες,
- ή να μένουν αναξιοποίητες, επειδή κανείς δεν μπορούσε να τις διαχειριστεί αποτελεσματικά.
Η εισαγωγή του θεσμού της κληρονομικής σύμβασης αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη τομή: δίνει τη δυνατότητα στον διαθέτη και στους κληρονόμους να συμφωνούν εκ των προτέρων, με ασφάλεια δικαίου, για την τύχη της περιουσίας. Αυτό σημαίνει:
- λιγότερες συγκρούσεις «μετά θάνατον»,
- μεγαλύτερη δυνατότητα στρατηγικού σχεδιασμού για οικογενειακές επιχειρήσεις και ακίνητα,
- σαφέστερο πλαίσιο για επενδύσεις που βασίζονται σε κληρονομούμενα στοιχεία.
Παράλληλα, οι ποσοστώσεις στην εξ αδιαθέτου διαδοχή (όταν δεν υπάρχει διαθήκη) επικαιροποιούνται, ώστε να αντανακλούν καλύτερα τις σημερινές ισορροπίες μέσα στην οικογένεια.
Ενίσχυση συζύγων και αναγνώριση συντρόφων
Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει η ενίσχυση της θέσης των συζύγων, οι οποίοι στο παλιό καθεστώς συχνά έμεναν εκτεθειμένοι σε διεκδικήσεις ή μειωμένες μερίδες, ιδίως όταν υπήρχαν πολλές βαθμίδες κληρονόμων. Το νέο πλαίσιο:
- θωρακίζει τον/την σύζυγο ως κεντρικό πρόσωπο στην επόμενη ημέρα της οικογένειας,
- αναγνωρίζει για πρώτη φορά με σαφήνεια δικαιώματα σε συντρόφους, αποτυπώνοντας την πραγματική κοινωνική εικόνα των σχέσεων,
- προσαρμόζει την κληρονομική προστασία σε σχήματα οικογένειας που δεν ταίριαζαν πια στο παλιό μοντέλο “πατέρας–μητέρα–παιδιά”.
Η μεταρρύθμιση στο κληρονομικό δίκαιο στέλνει έτσι ένα μήνυμα θεσμικής σοβαρότητας: το κράτος παύει να «κάνει ότι δεν βλέπει» την πραγματικότητα των σύγχρονων σχέσεων και εισάγει κανόνες που μειώνουν την αβεβαιότητα, ειδικά σε περιπτώσεις μακροχρόνιων συντρόφων που μέχρι σήμερα βρίσκονταν στο όριο της νομικής αορατότητας.
Ψηφιακές διαδικασίες και αναπτυξιακή διάσταση
Εξίσου σημαντική είναι η ψηφιοποίηση των διαδικασιών. Από την αποδοχή κληρονομιάς μέχρι τις διάφορες πράξεις που απαιτούνται για τη μεταβίβαση και τακτοποίηση της περιουσίας, στόχος είναι:
- λιγότερες επισκέψεις σε υπηρεσίες και δικαστήρια,
- λιγότερα «χαρτιά» και φυσικά αρχεία,
- διαφανής ροή των υποθέσεων, με σαφή χρονοδιαγράμματα.
Η κυβέρνηση συνδέει ρητά τη μεταρρύθμιση με την αναπτυξιακή διάσταση της κληρονομικής περιουσίας. Σήμερα, ένα τεράστιο κομμάτι του εθνικού πλούτου είναι «παγιδευμένο» σε:
- εκκρεμείς κληρονομικές υποθέσεις,
- ακίνητα χωρίς καθαρό ιδιοκτησιακό καθεστώς,
- διαφωνίες μεταξύ κληρονόμων,
- γραφειοκρατικά εμπόδια σε μεταβιβάσεις.
Με πιο ευέλικτους κανόνες, ψηφιακή διαχείριση και δυνατότητα προληπτικού σχεδιασμού μέσω κληρονομικών συμβάσεων, ανοίγει ο δρόμος ώστε:
- η αγροτική γη να αξιοποιηθεί αντί να μένει ανεκμετάλλευτη,
- τα αστικά ακίνητα να μπουν στην αγορά με καθαρούς τίτλους,
- οι οικογενειακές επιχειρήσεις να περάσουν ομαλά στην επόμενη γενιά, χωρίς να διαλύονται σε κομμάτια.
Ουσιαστικά, το νέο κληρονομικό δίκαιο αντιμετωπίζεται ως εργαλείο οικονομικής απελευθέρωσης της περιουσίας και όχι ως τυπικό πεδίο νομικών ρυθμίσεων.
Η μεταρρύθμιση στο κληρονομικό δίκαιο εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πακέτο παρεμβάσεων που περιλαμβάνει πολεοδομίες, στέγη, φορολογικές ελαφρύνσεις και ενίσχυση της περιφέρειας. Έτσι, χτίζεται βήμα–βήμα ένα σύγχρονο πλαίσιο για την ιδιωτική περιουσία, που να σέβεται τις οικογενειακές ισορροπίες, να προστατεύει τους πιο ευάλωτους και ταυτόχρονα να επιτρέπει στην οικονομία να αναπνέει.
Μετά από 80 χρόνια ακινησίας, η Ελλάδα αλλάζει τον τρόπο που κληρονομεί – και αυτό, όπως υπενθυμίζει το Μέγαρο Μαξίμου, είναι αλλαγή που θα τη νιώσουν όλες οι γενιές.
