Με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα Γραμματισμού (8 Σεπτεμβρίου) και έχοντας υπόψη το φετινό θέμα της μέρας που αφορά τη χρήση και συμπερίληψη, ως επίσης και την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στο πλαίσιο της γενικότερης έννοιας του γραμματισμού, τονίζεται εξ υπαρχής ότι η ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνολογίας και η αδιάκοπη ροή πληροφορίας έχουν μεταμορφώσει ριζικά τον τρόπο που ζούμε, εργαζόμαστε και επικοινωνούμε και σε αυτό το πλαίσιο ο γραμματισμός στην ψηφιακή εποχή αναδεικνύεται σε μια θεμελιώδη δεξιότητα για τον 21ο αιώνα.
Σήμερα, με την καθημερινότητα στενά συνδεδεμένη με τον ψηφιακό κόσμο, αναδύεται με σημαντικό τρόπο η έννοια του γραμματισμού στην ψηφιακή εποχή, δηλαδή η ικανότητα να κατανοεί, να αξιολογεί και να αξιοποιεί κανείς αποτελεσματικά τα ψηφιακά μέσα και τις πληροφορίες. Ο ψηφιακός γραμματισμός δεν περιορίζεται μόνο στη γνώση χειρισμού των νέων τεχνολογιών. Πρόκειται για ένα σύνολο δεξιοτήτων, στάσεων και κριτικής σκέψης που επιτρέπουν στον πολίτη να πλοηγείται με ασφάλεια και δημιουργικότητα στον ψηφιακό κόσμο. Είναι επομένως μια απαραίτητη προϋπόθεση για την κοινωνική, επαγγελματική και πολιτισμική συμμετοχή στη σύγχρονη κοινωνία.
Οι βασικές πτυχές του ψηφιακού γραμματισμού περιλαμβάνουν την κατανόηση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, την κριτική σκέψη, τη δημιουργία ψηφιακού περιεχομένου, την ψηφιακή ιθαγένεια και την ασφάλεια στο διαδίκτυο. Όσον αφορά την κατανόηση των Μέσων Επικοινωνίας, τονίζεται ότι ο πολίτης καλείται να μπορεί να αναλύει, να συγκρίνει και να κατανοεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε Μέσου, ώστε να αξιολογεί ορθά το περιεχόμενο που καταναλώνει και να αποφεύγονται φαινόμενα παραπληροφόρησης, fake news κ.ά. Προς επίρρωση τούτου, απαιτείται η κριτική σκέψη -στην εποχή της υπερπληροφόρησης, η κριτική ικανότητα είναι ζωτικής σημασίας. Οι ψευδείς ειδήσεις και η παραπληροφόρηση διαδίδονται με ταχύτητα, καθιστώντας απαραίτητη τη δεξιότητα αναγνώρισης αξιόπιστων πηγών. Η κριτική σκέψη ενδυναμώνει τον πολίτη να φιλτράρει πληροφορίες, να αποφεύγει παγίδες και να στηρίζει τις αποφάσεις του σε τεκμηριωμένα δεδομένα. Από την άλλη, ο ψηφιακός κόσμος δεν είναι μόνο τόπος κατανάλωσης πληροφορίας, αλλά και δημιουργίας. Ο ψηφιακά εγγράμματος πολίτης έχει την ικανότητα να παράγει, να επικοινωνεί και να μοιράζεται δικό του περιεχόμενο: από απλά σχόλια στα κοινωνικά μέσα έως πιο σύνθετες μορφές, όπως άρθρα, παρουσιάσεις ή πολυμεσικές εφαρμογές. Έτσι, μετατρέπεται από παθητικός χρήστης σε ενεργό δημιουργό γνώσης. Μέσα από τα πιο πάνω, δημιουργείται για τον καθένα μας αυτό που ονομάζεται «ψηφιακή ιθαγένεια». Ο ψηφιακός γραμματισμός ενσωματώνει την κατανόηση της ισχύος των διαδικτυακών εργαλείων, αλλά και την καλλιέργεια σεβασμού, ηθικής και υπευθυνότητας στην ψηφιακή επικοινωνία. Η σωστή χρήση των μέσων προάγει τον διάλογο, τη συνεργασία και την ενίσχυση της δημοκρατικής ζωής. Και, τέλος, για όλα τα πιο πάνω, απαιτείται, φυσικά, ασφάλεια στο διαδίκτυο. Η προστασία προσωπικών δεδομένων, η διαχείριση της ψηφιακής ταυτότητας και η κατανόηση βασικών κανόνων διαδικτυακής ασφάλειας είναι δεξιότητες που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Η εξοικείωση με την κυβερνοασφάλεια θωρακίζει τον πολίτη απέναντι σε κινδύνους, όπως η διαδικτυακή απάτη ή η παραβίαση προσωπικών δεδομένων.
Έχοντας υπόψη τα πιο πάνω, τεκμαίρεται με ουσιαστικό τρόπο η σημασία του ψηφιακού γραμματισμού. Εξ υπαρχής υπερτονίζεται ότι ο γραμματισμός στην ψηφιακή εποχή δεν είναι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη, για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης, την ενδυνάμωση των πολιτών με το να γίνονται ενεργοί δημιουργοί περιεχομένου και όχι απλώς παθητικοί αποδέκτες, για την πρόσβαση στην πληροφορία και τη στήριξη της σύγχρονης δημοκρατίας, αφού θεσμοί όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζουν ότι ο ψηφιακός γραμματισμός αποτελεί βασική προϋπόθεση για μια δυναμική και συμμετοχική δημοκρατική κοινωνία.
Καταληκτικά, τονίζουμε το γεγονός ότι ο ψηφιακός γραμματισμός δεν είναι στατική δεξιότητα αλλά εξελίσσεται συνεχώς, ακολουθώντας τις αλλαγές της τεχνολογίας. Για τον λόγο αυτό, η εκπαίδευση οφείλει να προσαρμοστεί και να εντάξει την καλλιέργεια ψηφιακών δεξιοτήτων σε όλες τις βαθμίδες. Παράλληλα, η κοινωνία συνολικά χρειάζεται να στηρίζει πρωτοβουλίες που προάγουν την υπεύθυνη χρήση του διαδικτύου. Η εξοικείωση με τον ψηφιακό γραμματισμό δεν είναι μόνο υπόθεση των νέων. Και οι μεγαλύτερες ηλικίες, που συχνά αισθάνονται αποκλεισμένες από τις τεχνολογικές εξελίξεις, έχουν ανάγκη από κατάλληλη εκπαίδευση, ώστε να συμμετέχουν ενεργά και ισότιμα στον ψηφιακό κόσμο.
Ο γραμματισμός στην ψηφιακή εποχή αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνίας του 21ου αιώνα. Δεν πρόκειται μόνο για την ικανότητα χρήσης υπολογιστών ή κινητών συσκευών, αλλά για την καλλιέργεια κριτικής σκέψης, υπεύθυνης συμμετοχής και δημιουργικότητας στο διαδίκτυο. Η ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού είναι ζήτημα παιδείας, δημοκρατίας και κοινωνικής συνοχής. Σε έναν κόσμο όπου η πληροφορία είναι πανταχού παρούσα, ο πολίτης που διαθέτει ψηφιακό γραμματισμό δεν είναι απλώς χρήστης της τεχνολογίας, αλλά ενεργός και υπεύθυνος διαμορφωτής του ψηφιακού του μέλλοντος.
του δρα Αντώνη Στ. Στυλιανού
Λέκτορας Νομικής στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, LL.B Law (Bristol), Ph.D in Law,
International Law and Human Rights (Kent),
διευθυντής Μονάδας Νομικής Κλινικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας.
