Ο Δυτικός κόσμος απέναντι στο κινεζικό μονοπώλιο
Περίπου 15 χρόνια μετά το πρώτο εμπάργκο της Κίνας προς την Ιαπωνία, ο κόσμος βρίσκεται ξανά αντιμέτωπος με μια γεωοικονομική εξάρτηση που απειλεί ολόκληρη την παραγωγή της σύγχρονης τεχνολογίας.
του Χρήστου Μυτιλινιού
Τον Απρίλιο του 2025, το Πεκίνο επέβαλε αυστηρούς ελέγχους στις εξαγωγές σπάνιων γαιών, απαντώντας στους νέους δασμούς Τραμπ, υπενθυμίζοντας στους Δυτικούς πόσο εύθραυστο παραμένει το παγκόσμιο σύστημα εφοδιασμού.
Οι 17 σπάνιες γαίες, απαραίτητες για την κατασκευή κινητών τηλεφώνων, πυραύλων, ηλεκτρικών οχημάτων και ανεμογεννητριών, αποτελούν πλέον στρατηγικό όπλο για την Κίνα, η οποία ελέγχει πάνω από το 80% της παγκόσμιας παραγωγής.
Ο Δυτικός κόσμος σε καθυστερημένη αφύπνιση
Η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες πλήρωσαν ακριβά τον εφησυχασμό τους. Για δεκαετίες, επέτρεψαν στο Πεκίνο να μονοπωλήσει την παραγωγή, θεωρώντας τη βαριά βιομηχανία εξόρυξης και επεξεργασίας περιβαλλοντικά και οικονομικά ασύμφορη.
Σήμερα όμως, κυβερνήσεις και εταιρείες από την Ιαπωνία έως τη Σουηδία κινούνται πυρετωδώς για να εξασφαλίσουν εγχώριες ή συμμαχικές πηγές παραγωγής.
Η αμερικανική αντεπίθεση – Το δόγμα Τραμπ για ενεργειακή κυριαρχία
Μέσα σε λίγες ημέρες, ο Ντόναλντ Τραμπ έκλεισε σειρά συμφωνιών με Αυστραλία, Μαλαισία, Καμπότζη και Ιαπωνία για τη στήριξη της παραγωγής σπάνιων γαιών.
Η σημαντικότερη αφορά την Αυστραλία, πατρίδα της Lynas, της μοναδικής μεγάλης εταιρείας εκτός Κίνας.
Οι δύο χώρες δεσμεύονται να επενδύσουν 1 δισ. δολάρια στην ανάπτυξη πλήρους εφοδιαστικής αλυσίδας, ενώ η US Export–Import Bank διαθέτει 2,2 δισ. δολάρια σε δάνεια για την ενίσχυση εταιρειών εξόρυξης όπως οι Arafura Rare Earths και Northern Minerals.
Στις ΗΠΑ, το Πεντάγωνο έχει ήδη επενδύσει 400 εκατ. δολάρια στην MP Materials, που λειτουργεί ορυχείο στα σύνορα Καλιφόρνια–Νεβάδα, ενώ νέες μονάδες αναπτύσσονται στην Οκλαχόμα, στη Νότια Καρολίνα και στο Τέξας.
Οι μετοχές των εταιρειών σπάνιων γαιών έχουν εκτοξευθεί, με την MP Materials να τετραπλασιάζει την αξία της, σηματοδοτώντας αναγέννηση του αμερικανικού εξορυκτικού τομέα.
Η ευρωπαϊκή αντεπίθεση – Αναζητώντας αυτονομία
Η Ευρώπη προσπαθεί να ακολουθήσει. Η Κομισιόν έχει θέσει με την Πράξη για τις Στρατηγικές Πρώτες Ύλες στόχο να καλύπτει το 10% των αναγκών της Ε.Ε. έως το 2030 από ευρωπαϊκές εξορύξεις. Η προσπάθεια ωστόσο συναντά περιβαλλοντικές αντιστάσεις και κοινωνικές εντάσεις.
Στην Εσθονία, η εταιρεία Neo λειτουργεί μονάδα επεξεργασίας και παραγωγής μαγνητών, ενώ στη Σουηδία και τη Νορβηγία εντοπίστηκαν τεράστια κοιτάσματα: το νορβηγικό κοίτασμα της Rare Earths Norway υπολογίζεται σε 8,8 εκατ. μετρικούς τόνους οξειδίων, ενώ το σουηδικό Κιρούνα σε άνω του ενός εκατομμυρίου.
Το τίμημα της εξόρυξης – Η οικολογική πρόκληση της Ευρώπης
Η ανάπτυξη αυτών των κοιτασμάτων έχει κοινωνικό και περιβαλλοντικό κόστος. Στην Κιρούνα, οι εξορύξεις της κρατικής LKAB ανάγκασαν χιλιάδες κατοίκους να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ενώ ακόμη και η ιστορική ξύλινη εκκλησία της πόλης μετακινήθηκε πέντε χιλιόμετρα για να σωθεί από τις δονήσεις.
Η υπουργός Ενέργειας Έμπα Μπους δηλώνει ότι «οι εξορύξεις είναι θέμα εθνικής κυριαρχίας τόσο για τη Σουηδία όσο και για την Ευρώπη», όμως οι κοινωνικές αντιδράσεις δείχνουν πως η «πράσινη μετάβαση» δεν είναι χωρίς θυσίες.
Η γεωπολιτική διάσταση – Η Κίνα κρατά τα κλειδιά
Παρά τις επενδύσεις και τις πολιτικές εξαγγελίες, η Κίνα εξακολουθεί να ελέγχει την αγορά. Μετά από τριάντα χρόνια επενδύσεων και τεχνολογικής πρωτοπορίας, έχει αποκτήσει οικονομική και στρατηγική υπεροχή σε έναν τομέα που επηρεάζει την παγκόσμια αμυντική, τεχνολογική και ενεργειακή αλυσίδα.
Το δίλημμα για τη Δύση είναι σαφές: μπορεί να επιτύχει ανεξαρτησία από το κινεζικό μονοπώλιο χωρίς να υπονομεύσει την περιβαλλοντική της αξιοπιστία και την κοινωνική συνοχή;
