Υπήρχε μια τελετουργία: Σάββατο πρωί, τοστ, γάλα, κι ένα λαγός με καρότο που άνοιγε το επεισόδιο με το αφοπλιστικό «What’s up, Doc?». Από εκεί και μετά, ρυθμός, τρικλοποδιές, έξυπνες παγίδες και το γνωστό χαμόγελο «εδώ παίζω εντός έδρας». Ο Bugs ήταν το παιδικό μας stand-up: ατάκα, παύση, έκρηξη (συνήθως της αξιοπρέπειας κάποιου άλλου). Το ερώτημα όμως, όσο μεγαλώνουμε, τσιμπάει: μας χάριζε γέλιο ή μας φλέρταρε με το manual του σχολικού νταή;
Του Χρήστου Μυτιλινιού
Ο λαγός, ο κυνηγός και το λεπτό όριο
Ας τα λέμε καθαρά και διασκεδαστικά: ο Elmer Fudd δεν πήγαινε «για δουλειά». Πήγαινε για κυνήγι — με προορισμό, ιδανικά, έναν λαγό. Και ο Bugs; Δεν ήταν ο τρομοκρατημένος φυγάς. Ήταν ο maestro. Αλλάζει πινακίδες (“Rabbit Season” / “Duck Season”), αλλάζει σκηνικά, αλλάζει κεφάλια. Το gag είναι άρτιο, το timing βιδωμένο, το γέλιο έρχεται στη σωστή συλλαβή. Κι όμως, πίσω από την τεχνική τελειότητα, βλέπεις μια όμορφη μικρή επιστήμη: πώς να σε κάνω να αμφισβητείς τα μάτια σου. Το λένε σήμερα gaslighting, τότε το λέγαμε «καλό καρτούν».
Με τον Daffy αλλάζει το μίγμα: δεν είναι πια «κυνηγός–θήραμα». Είναι ego vs. ego. Ο Daffy διψά για φως, ο Bugs ξέρει το φως από μέσα. Στήνει το σκηνικό, δίνει χώρο στον άλλον να σκοντάψει, αφήνει το κοινό να απολαύσει την πτώση. Το ράμφος πετάγεται, η σκηνή λιώνει, και το καρότο δείχνει την έξοδο. Είναι αυτό bullying; Ίσως. Είναι και μαθήματα σκηνής: ρυθμός, build-up, payoff. Ο Bugs έδειξε σε μια γενιά πως το πιο δυνατό χτύπημα συχνά είναι η ταπείνωση με στυλ.
Περούκα, γόβα, παγίδα
Εδώ ο Bugs γίνεται πραγματικά… θεατρικός. Φόρεμα, βλεφαρίδες, λυγισμένο πόδι, κλείσιμο ματιού. Δεν είναι «δήλωση ταυτότητας». Είναι gag υψηλής απόδοσης: η θηλυκότητα ως σκηνικό εργαλείο. Το αστείο δουλεύει γιατί ο «αντίπαλος» μαγεύεται και — ω του θαύματος — εκτίθεται. Το subtext; Στη δική μας εποχή το διαβάζεις αλλιώς: η θηλυκή εικόνα λειτουργεί ως δόλωμα, όχι ως υποκείμενο. Ό,τι κι αν κρατήσει κανείς, το βέβαιο είναι πως ο Bugs χειρίζεται ρόλους σαν props: σήμερα είμαι pin-up, αύριο ψυχίατρος, μεθαύριο αστυνόμος — ό,τι σε ρίξει. Είναι το θέατρο του ενός (λαγού) σε πλήρη ανάπτυξη.
Ο “άλλος” ως καρικατούρα
Και, ναι, υπάρχει το vintage κεφάλαιο που γέρασε άτσαλα. Στις δεκαετίες ’40–’50, οι οθόνες γέμισαν με «εξωτικούς» χαρακτήρες, υπερβολικές προφορές, υπερτονισμένα χαρακτηριστικά, έτοιμους να γίνουν punchline. Ο Bugs, ο γοητευτικός «ντόπιος», νικάει πάντα τον “άλλο” με ψυχραιμία και ατάκα. Κάποια απ’ αυτά δεν προβάλλονται πια. Δεν χρειάζεται βαρύγδουπη διάγνωση: ήταν το χιούμορ μιας άλλης εποχής, όπου η καρικατούρα περνούσε για αθώα σάτιρα. Το σημειώνεις, χαμογελάς πικρά, και συνεχίζεις το frame-by-frame.
Το χιούμορ της επιβολής (με καρότο)
Το πραγματικό κόλπο του Bugs δεν είναι η βία. Είναι η ατιμωρησία με χάρη. Κάθε επεισόδιο κλείνει σαν επιθεώρηση: ο «αντίπαλος» καπνίζει, ο Bugs σκουπίζει ένα φανταστικό κόκκο σκόνης από το σακάκι, crunch στο καρότο, αυλαία. Το κοινό γελά, ο θύτης δεν μοιάζει ποτέ θύτης, κι ο ρυθμός κάνει όλη τη δουλειά. Αν υπάρχει «μάθημα», είναι απλό και διαβολικά γυαλισμένο: η εξυπνάδα χωρίς φωνές κερδίζει. Ή, πιο κομψά, το στυλ νικά την ωμή δύναμη — ακόμα κι όταν το στυλ είναι ωμή δύναμη με παπιγιόν.
Γέλιο πρώτα — σκέψη αργότερα
Ας μη χαλάμε την πλάκα: ο Bugs είναι σπουδαίο καρτούν. Το slapstick του είναι αρχιτεκτονική, οι ατάκες του ατσάλι, το timing του σχολή. Μπορούμε όμως να διασκεδάζουμε και να βλέπουμε τις γωνίες:
— Πώς ένα αθώο “What’s up, Doc?” ανοίγει την πόρτα σε ψυχολογικά τρικ;
— Πώς η θηλυκότητα λειτουργεί ως gag κι όχι ως ρόλος;
— Πώς ο «διαφορετικός» γίνεται σκηνικό, κι εμείς χειροκροτούμε τον νικητή;
Η απάντηση ίσως είναι η γοητεία του ίδιου του χαρακτήρα: ο Bugs είναι trickster. Ο μύθος του θεάτρου και της λαϊκής αφηγηματικής που αναποδογυρίζει τον κόσμο για να βγει εκείνος από πάνω — με γέλιο, όχι με γροθιά. Γι’ αυτό και άντεξε. Γι’ αυτό και μας τσιγκλάει ακόμη.
Και, τελικά, τι μας μάθαινε;
Ότι ο ρυθμός είναι όπλο, ότι το σαρκαστικό βλέμμα μπορεί να κάνει πιο πολλά από ένα σφυρί, κι ότι το κοινό αγαπά εκείνον που κρατά το timing. Μας έφτιαχνε τη μέρα; Ναι. Μας έμαθε και μερικά κόλπα εξουσίας; Επίσης ναι. Η χαριτωμένη αλήθεια είναι πως ο διάσημος λαγός μας μύησε — γελώντας — σε μια τέχνη που λέγεται: “κέρδισε, αλλά κάν’ το να φαίνεται σαν αστείο.”
Οπότε, στην ερώτηση του τίτλου: και τα δύο. Ο Bugs Bunny είναι ο λαγός που μας χάρισε καθαρό γέλιο και ταυτόχρονα μας ψιθύρισε, με το καρότο για μικρόφωνο, ότι ο έξυπνος δεν απλώς επιβιώνει — σκηνοθετεί το γέλιο σου. Και ναι, αυτό εξακολουθεί να δουλεύει.
