Ο Δικαστικός ψυχολόγος Παναγιώτης Πλουμίδης μιλά στο epolitical.gr για την ανωνυμία, την εξάρτηση και τα όρια ανάμεσα στη βοήθεια και την ψευδαίσθηση.
Μιλάμε κάθε μέρα σε ένα chat. Με φίλους, με συναδέλφους, με αγνώστους και πλέον και με την τεχνητή νοημοσύνη. Η γλώσσα των μηνυμάτων έχει γίνει δεύτερη φύση μας και έτσι, το ChatGPT δεν μοιάζει πια μόνο με εργαλείο, για πολλούς είναι ένας «ψηφιακός συνομιλητής», κάποιος που απαντά πάντα, δεν κουράζεται, δεν κρίνει. Ωστόσο, η γραμμή ανάμεσα στη λήψη πληροφοριών και την «εξομολόγηση» είναι λεπτή.
Της Κατερίνας Ιορδανίδη
Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η OpenAI, περισσότεροι από 1,2 εκατομμύρια χρήστες του ChatGPT κάθε εβδομάδα στέλνουν μηνύματα που περιλαμβάνουν «σαφείς ενδείξεις πιθανής πρόθεσης ή σχεδίου αυτοκτονίας». Την ίδια στιγμή, η εταιρεία αναφέρει ότι περίπου 0,07% των ενεργών χρηστών σε μια δεδομένη εβδομάδα – δηλαδή περίπου 560.000 άτομα – παρουσιάζουν «πιθανές ενδείξεις ψυχιατρικής κρίσης που σχετίζεται με ψύχωση ή μανία». Αν και η OpenAI επισημαίνει πως αυτού του είδους οι συνομιλίες είναι δύσκολο να μετρηθούν με ακρίβεια, παραδέχεται ότι πρόκειται για ένα αυξανόμενο και ανησυχητικό φαινόμενο.
Η εταιρεία υποστηρίζει πως η τελευταία έκδοση του GPT-5 έχει γίνει πιο προσεκτική στην ανίχνευση τέτοιων περιστατικών, ενσωματώνοντας υπενθυμίσεις, παραπομπές σε γραμμές βοήθειας και εργαλεία που σχεδιάστηκαν με τη βοήθεια 170 ειδικών ψυχικής υγείας.
Ωστόσο, ψυχολόγοι και ερευνητές επισημαίνουν τον κίνδυνο της «ψηφιακής κολακείας» (sycophancy), της τάσης δηλαδή των chatbots να επιβεβαιώνουν ή να «νομιμοποιούν» τις σκέψεις του χρήστη, ακόμα κι όταν είναι αυτοκαταστροφικές. Το ερώτημα, επομένως, δεν αφορά μόνο το τεχνολογικό κομμάτι, αλλά πρώτα από όλα το ανθρώπινο: Γιατί τόσος κόσμος απευθύνεται σε ένα chatbot για να μιλήσει; Και πρόκειται ποτέ η τεχνητή νοημοσύνη να λειτουργήσει υποστηρικτικά χωρίς να υποκαθιστά τον άνθρωπο;
«Κομβικό ρόλο στη συνομιλία με το ChatGPT παίζει η ανωνυμία γιατί μπορείς να περιγράψεις σκοτεινές πτυχές της προσωπικότητας σου χωρίς να το γνωρίζει κανείς», εξηγεί ο Δικαστικός ψυχολόγος και ψυχοθεραπευτής Παναγιώτης Πλουμίδης, μιλώντας στο epolitical.gr και προσθέτει πως «η ανάγκη επαφής με την πλατφόρμα είναι και θέμα προσβασιμότητας. Οι δημόσιες δομές είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες και οι περισσότεροι δεν μπορούν να απευθυνθούν εύκολα σε ιδιώτες».
Η ευκολία και η ανωνυμία, ωστόσο, δεν σημαίνουν και ουσιαστική επικοινωνία. Όπως εξηγεί ο κ. Πλουμίδης, το ChatGPT δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, όπου ο άνθρωπος μαθαίνει να αναγνωρίζει και να επεξεργάζεται τις ευθύνες και τα βιώματά του.
«Είναι μια πλατφόρμα που δεν περιγράφει τον εαυτό, σε μια ψυχοθεραπεία, για παράδειγμα, μετά το πρώτο στάδιο της κάθαρσης, προχωράς στο πώς ο άνθρωπος αλληλεπιδρά με τους άλλους: πώς εγκαθιδρύει ρόλους θύματος, πώς πολλές φορές επιβαρύνει και τους άλλους, πώς αναπαράγει τοξικά πρότυπα και βιώματα. Αντίθετα, με το ChatGPT η εικόνα είναι μονοδιάστατα θετική και δεν σε φέρνει αντιμέτωπο με το δικό σου μερίδιο ευθύνης. Ακόμη κι αν γράψεις «θέλω να κάνω κακό σε κάποιον», δεν θα σε λογοκρίνει, συνήθως θα σε παραπέμψει κάπου αλλού, χωρίς όμως να επιχειρήσει την ουσιαστική θεραπευτική αντιπαράθεση που γίνεται σε μια ανθρώπινη σχέση».
Όπως αναφέρει ο Α., 34 ετών, στο epolitical.gr, ο οποίος χρησιμοποιεί την πλατφόρμα: «το ChatGPT φαίνεται πως είναι σχεδιασμένο για να παραμένει θετικό. Ό,τι κι αν του πεις, δεν θα απαντήσει αρνητικά για κάτι ή για κάποιον. Έτσι, ειδικά όταν το ρωτάς για ζητήματα όπως η κατάθλιψη, δεν θα σου πει μια αλήθεια που μπορεί να σε πονέσει, γιατί απλώς δεν είναι φτιαγμένο γι’ αυτό. Δυστυχώς, πολλοί άνθρωποι βασίζονται σε αυτό και περιμένουν τη “γνώμη” του, επειδή τους απαντάει πάντα με θετικό τρόπο και τους κάνει να βλέπουν λίγο πιο φωτεινά κάποιες πλευρές της ζωής τους».
«Το chat βιώνεται σαν ένας “ζωντανός συνομιλητής”»
Ο Παναγιώτης Πλουμίδης εξηγεί πως το βασικό πρόβλημα με τη χρήση τέτοιων πλατφορμών είναι ότι ο χρήστης, χωρίς να το καταλαβαίνει, αρχίζει να τις αντιμετωπίζει σαν να έχει απέναντί του έναν άνθρωπο. «Το chat βιώνεται σαν ένας “ζωντανός συνομιλητής”, γιατί μέσα από τον μηχανισμό άμυνας της προβολής, του αποδίδουμε ανθρώπινες ιδιότητες. Έτσι, είναι πολύ εύκολο να παγιδευτούμε σε μια ψευδαίσθηση ότι μας απαντά κάποιος ειδικός ή κάποιος που πραγματικά ενδιαφέρεται για εμάς, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα λογισμικό σύστημα», τονίζει.
Ο ψυχολόγος επισημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει ξεκάθαρος διαχωρισμός ανάμεσα στην άντληση πληροφοριών και στη λήψη συμβουλών για ζητήματα υγείας. «Είναι μια πλατφόρμα πληροφοριών, όχι όμως κάτι στο οποίο πρέπει να απευθυνόμαστε για ιατρικά ή ψυχικά θέματα – ούτε, φυσικά, για διάγνωση μέσω φωτογραφίας, αν κάτι είναι μελάνωμα ή καρκίνος», αναφέρει.
«Σε ζητήματα ψυχικής ή σωματικής υγείας, θα έπρεπε να είναι απαγορευμένο τα chatbots να παρέχουν συμβουλές»
«Πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν είναι άνθρωπος. Είναι μια ψυχρή μηχανή που μιμείται το ανθρώπινο, χωρίς όμως να είναι. Η αλληλεπίδραση μαζί του είναι ουσιαστικά κενή. Για αυτό, σε ζητήματα ψυχικής ή σωματικής υγείας, θα έπρεπε να είναι απαγορευμένο τα chatbots να παρέχουν συμβουλές», υπογραμμίζει.
H Ε., 30 ετών, θεωρεί πως η επικοινωνία με το ChatGPT είναι θετική ως προς τη λήψη πληροφορίων «Πολλές φορές ζητάω τη ”γνώμη” του για ένα ταξιδιωτικό πλάνο, για ένα φαγητό ή ακόμη και για γενικές ερωτήσεις, ωστόσο αποφεύγω να απευθύνομαι για πιο προσωπικά ζητήματα».
Ο Παναγιώτης Πλουμίδης επισημαίνει πως τα θέματα για τα οποία απευθύνονται οι χρήστες στο ChatGPT είναι εξαιρετικά ποικίλα — από ζητήματα σχέσεων και συναισθηματικής δυσφορίας, μέχρι την κατάθλιψη, τη φαρμακευτική αγωγή ή ακόμη και τα συμπληρώματα διατροφής που μπορεί να βοηθούν την ψυχική υγεία.
«Και φυσικά, αν κάποιος έχει αυτοκτονικό ιδεασμό ή ταλαιπωρείται από κάτι τέτοιο, είναι πολύ πιθανό να το συζητήσει με το chat, γιατί είναι ένας τρόπος εύκολος, άμεσος και χωρίς έκθεση», αναφέρει.
Ωστόσο, όπως τονίζει, εδώ εντοπίζεται ένα κρίσιμο κενό ασφάλειας. «Δεν υπάρχει κανένα λογισμικό που, όταν κάποιος γράψει “θέλω να αυτοκτονήσω”, να ενεργοποιεί κάποια ειδοποίηση ή άμεση παρέμβαση. Σε μια γραμμή αυτοβοήθειας, αν πεις κάτι τέτοιο, ακόμη κι αν δεν σε βλέπουν, θα προσπαθήσουν να σε σώσουν, γιατί είναι άνθρωποι», λέει χαρακτηριστικά στο epolitical.gr.
«Αν κάποιος μιλάει μία και δύο ώρες την ημέρα, σημαίνει ότι έχει δημιουργήσει μια νέα μορφή εξάρτησης»
Ο ψυχολόγος προειδοποιεί, επίσης, για τον κίνδυνο της εξάρτησης από τη συνεχή συνομιλία με το chatbot. «Μπορεί να εξελιχθεί και σε τοξική σχέση. Αν κάποιος μιλάει μία και δύο ώρες την ημέρα, σημαίνει ότι έχει δημιουργήσει μια νέα μορφή εξάρτησης. Λειτουργεί όπως τα τυχερά παιχνίδια: ξεκινάς με δέκα λεπτά και, χωρίς να το καταλάβεις, φτάνεις να περνάς τρεις ώρες. Αυτό είναι ένα καμπανάκι ότι κάτι δεν πάει καλά», τονίζει.
«Αν κάποιος νιώθει έτσι, προτείνω να καλέσει μια γραμμή βοήθειας, όπου μπορεί να μιλήσει ανώνυμα, χωρίς φόβο και χωρίς να κριθεί ως άτομο, κάτι που, όσο κι αν το θέλουμε, δεν μπορεί να προσφέρει μια πλατφόρμα όπως το ChatGPT». Ο Παναγιώτης Πλουμίδης τονίζει ότι η ψυχοθεραπεία και η ιατρική είναι επιστήμες που βασίζονται στην εξατομίκευση. «Μπορεί να έχουμε εκατό άτομα με αυτοκτονικό ιδεασμό και μόνο τα τρία να είναι πραγματικά επικίνδυνα. Η πλατφόρμα, όμως, θα απαντήσει με βάση τα στατιστικά δεδομένα — όχι εξατομικευμένα, όπως θα έκανε ένας ειδικός», εξηγεί.
Η τεχνολογία δεν είναι εχθρός, αρκεί να τη χρησιμοποιούμε με επίγνωση
Σύμφωνα με μελέτη του Dartmouth College, που δημοσιεύθηκε στο NEJM AI τον Μάρτιο του 2025, το chatbot «Therabot» — βασισμένο στη γενετική τεχνητή νοημοσύνη — συνέβαλε σε αισθητή μείωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους σε ομάδα 210 ατόμων που συμμετείχαν σε κλινική δοκιμή. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν πως ένιωσαν «σχέση συνεργασίας» με το chatbot, παρόμοια με εκείνη ενός ανθρώπινου θεραπευτή. Παρότι οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι χρειάζονται μεγαλύτερες και μακροχρόνιες μελέτες, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι τέτοια εργαλεία μπορούν να λειτουργήσουν μόνο συμπληρωματικά, σε συγκεκριμένο πλαίσιο, ανοίγοντας νέους δρόμους για την ψυχική φροντίδα στο μέλλον.
Παράλληλα, ο ψυχολόγος επισημαίνει ότι η τεχνολογία από μόνη της δεν είναι «εχθρός», αρκεί να τη χρησιμοποιούμε με επίγνωση. «Γενικά, οτιδήποτε νέο έρχεται δεν πρέπει να το δαιμονοποιούμε, αλλά να το προσεγγίζουμε με ψυχραιμία. Να κρατάμε μια απόσταση, να το παρατηρούμε, να το κρίνουμε σωστά και να διακρίνουμε πού είναι ωφέλιμο και πού όχι. Να μην το απορροφούμε χωρίς κριτική σκέψη. Κάτι που ξεκινά θετικά, αν δεν το αξιολογήσουμε σωστά, μπορεί εύκολα να καταλήξει σε ένα επιπλέον πρόβλημα», καταλήγει.
